Ανάπτυξη; Όχι Ευχαριστώ!

Κάποιος μπορεί να βρει πολλές διαφορές ανάμεσα στα πολιτικά συστήματα που κυκλοφόρησαν και κυκλοφορούν, αλλά σίγουρα υπάρχει ένα σημείο προς το οποίο όλοι και όλα συγκλίνουν. Το σημείο αυτό λέγεται Οικονομική Ανάπτυξη. Μπορεί να διαφέρουν οι τρόποι επίτευξης αυτού του αδιαφιλονίκητου στόχου, αλλά το στόχο τον ίδιο κανείς δεν τόλμησε να τον θέσει υπό αμφισβήτηση.

Ακόμα και σήμερα στη δίνη μιας μεγάλης κρίσης, η έγνοια ολονών είναι η εξασφάλιση της ανάπτυξης, της συγκεκριμένου τύπου ανάπτυξης φυσικά, εξ ου και ο πακτωλός των χρημάτων που διοχετεύτηκαν στις τράπεζες, σαν αποκλειστικούς νομείς του αγαθού αυτού. Είναι χαρακτηριστικό το άγχος των απανταχού Κυβερνήσεων να εξασφαλίσουν την περαιτέρω νομιμοποίησή τους, μέσα από την αύξηση της τιμής κάποιων οικονομικών δεικτών που κωδικοποιούν την Ανάπτυξη. Πέραν τούτου ουδέν. Ουδέν;

Όχι ακριβώς. Διότι ναι μεν όλες οι Κυβερνήσεις επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν την οικονομία τους, αλλά όταν αυτό το ίδιο επιδιώκουν και οι γειτονικές οικονομίες τότε αντιλαμβάνονται ότι βρίσκονται μπροστά σε ένα εφιαλτικό σενάριο. Μας παροτρύνουν να θαυμάσουμε και να μιμηθούμε το οικονομικό θαύμα της Κίνας για παράδειγμα, ή άλλων οικονομιών που τρέχουν με πατημένα τα γκάζια, αλλά όταν κάνουμε τη σκέψη ότι η κατάληξη του οικονομικού θαύματος της Κίνας και της Ινδίας θα είναι περί τα 2 δισεκατομμύρια επί πλέον αυτοκίνητα στον πλανήτη, τότε αρχίζουμε και υποψιαζόμαστε ότι η ανάπτυξη μπορεί να μην είναι πάντοτε και τόσο καλή όσο νομίζαμε. Και άρα κάτι πρέπει να κάνουμε γι αυτήν. Φυσικά ούτε λόγος να πειστούν οι Κινέζοι να τραβήξουν λιγάκι το φρένο. Δεν είναι δα και χαζοί. Τώρα που έβαλαν το δάχτυλο στο μέλι να τους αναγκάσουμε να πληρώσουν για τα σπασμένα της Δύσης;

Από την άλλη μεριά υπάρχουν όλοι αυτοί οι ανησυχούντες, οι οικολόγοι και οι σχετικοί επιστήμονες που μιλούν για τις παράπλευρες επιπτώσεις της ανάπτυξης, καμιά όμως από αυτές τις προειδοποιήσεις δεν φαίνεται ν’ αγγίζει την ιδεοληψία των απανταχού οικονομολόγων περί της αέναης μεγέθυνσης και της συνεπακόλουθης καταλήστευσης των φυσικών πόρων.

Τι νόημα έχει να υπερηφανευόμαστε για μια ανάπτυξη, όταν την ίδια στιγμή αφαιρεί από το περιβάλλον τα ψάρια, τα ζώα, τα δάση, ενώ γεμίζει τον αέρα και τα νερά με κάθε λογής τοξικούς ρύπους. Φυσικά οι δείκτες που συμβουλεύονται οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί είναι αθροιστικοί χωρίς να λαμβάνουν υπ’ όψιν αυτά που ταυτόχρονα αφαιρούνται. Η Γη είναι ένας κλειστός οργανισμός με περιορισμένους πόρους. Ότι αποσπάται δύσκολα αναπληρώνεται, τουλάχιστον όχι με τον ίδιο ρυθμό με τον οποίο αφαιρείται. Το σύστημα θα μπορέσει να ξαναγίνει βιώσιμο μόνον όταν οι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης είναι χαμηλότεροι από τους ρυθμούς αναπλήρωσης του οικοσυστήματος. Τόσο δύσκολο είναι να γίνει αυτό κατανοητό;

Για παράδειγμα στις τελευταίες δυο μόνο δεκαετίες, η ποσότητα των φυσικών πόρων που αντλήσαμε από το οικοσύστημα διπλασιάστηκε σε σχέση με όλη την προηγούμενη ιστορία της Γης.

Τι κάνουμε λοιπόν προς αυτή την κατεύθυνση; Είναι αρκετή η ελάττωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα; Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας; Η φροντίδα για εξοικονόμηση ενέργειας; Όχι, κουνούν το κεφάλι με δυσπιστία οι ειδικοί. Όχι, όσο η οικονομία συνεχίζει να βασίζεται στην απροϋπόθετη Ανάπτυξη.

Ας πάρουμε την κατά κεφαλή εκπομπή του διοξειδίου του άνθρακα. Για να είναι εντός των ασφαλών ορίων, θα πρέπει μέχρι το 2050, και για έναν πιθανό πληθυσμό 9 περίπου δισεκατομμυρίων, ν’ αναλογεί στον καθέναν γύρω στους 0.6 τόνους κατ’ έτος, πολύ λιγότερο απ’ ότι αντιστοιχεί σήμερα σε κάθε κάτοικο της Ινδίας. Μπορεί η τεχνολογία να αντισταθμίσει την αύξηση που θα προκύψει από μια οικονομία που μέχρι τότε θα μεγεθύνεται με ένα μέσο ρυθμό του 2-3%; Είναι πολύ, μα πολύ αμφίβολο!

Οι λόγοι για την τυφλή αυτή λατρεία, πέρα από ιδεολογικοί, καθ’ ότι έλκουν την καταγωγή τους από το διαφωτιστικό (ολίγον μεταφυσικό) πρόταγμα περί συνεχούς προόδου, είναι υποτίθεται και ρεαλιστικοί, διότι έτσι πιστεύεται ότι επιτυγχάνεται 1) η άρση της φτώχειας, 2) η θρέψη του παγκόσμιου πληθυσμού, 3) η αντιμετώπιση των δημοσίων δαπανών και 4) η διατήρηση ή επέκταση του ατομικού επιπέδου ζωής.

Σχετικά με την καταπολέμηση της φτώχειας μέσα από την ανάπτυξη (και εννοούμε του δυτικού πάντα κόσμου), μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό διαχέεται προς τον τρίτο κόσμο. Για παράδειγμα, το 1980 για κάθε 100$ που προστίθεντο στην παγκόσμια οικονομία, μόνο τα 2.2$ βρήκαν το δρόμο τους στους λαούς που ζούνε κάτω από το παγκόσμιο όριο της φτώχειας. Ενώ στη δεκαετία του 1990 το ποσό αυτό συρρικνώθηκε στα 0.6$. Στην πραγματικότητα απαιτούνται οι πόροι από τρεις πλανήτες σαν τη Γη για να έχει κάθε κάτοικος το επίπεδο ζωής των Βρετανών και πέντε, για να εξισωθούν με το επίπεδο ζωής των Αμερικανών. Κατά συνέπεια, η Γη θα πάψει να είναι κατοικήσιμοι προτού προλάβει καν η φτώχεια να εξαλειφθεί.

Αυτό που δείχνουν οι προηγούμενοι αριθμοί είναι ότι η φτώχεια δεν θα εξαλειφθεί με την ανάπτυξη αλλά με την αναδιανομή του παραγόμενου πλούτου, μέσα από διάφορα κανάλια που δεν είναι της ώρας να αναλύσουμε.

Επίσης, είναι καιρός να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με την κατανάλωση. Δεν υπάρχει πιο δραστικός τρόπος για τη μείωση των εκπομπών παρά η μείωση της κατανάλωσης καθ’ αυτής και η αλλαγή του δεδομένου τρόπου ζωής. Προτροπή που δεν θα τη βρούμε πουθενά, διότι περιορισμός της κατανάλωσης θα σήμαινε και περιορισμό της παραγωγής, θα σήμαινε απολύσεις, θα σήμαινε λιγότερα χρήματα για επενδύσεις και κοινωνικές παροχές και λιγότερα χρήματα στο πορτοφόλι. Επομένως κάτω από την παρούσα οικονομία, δηλαδή, καπιταλισμός, η ανάπτυξη φέρεται σαν μονόδρομος και η καταστροφή του πλανήτη επίσης το ίδιο. Είπατε τίποτε;

Πέρα από τη στροφή της οικονομίας σε επιλεγμένη αλλά και μικρότερη παραγωγή με βάση το τι καταστρέφεται σε σχέση με αυτό που παράγεται και πέρα από την αναδιαμόρφωση της οργάνωσης του κράτους με βάση τις νέες αξίες που θα πηγάζουν από τη διατήρηση του οικοσυστήματος, θα πρέπει κι ο καθένας από μας να επανεξετάσει τον τρόπο ζωής του και την ικανοποίηση που παίρνει από αυτόν, μιας και είναι γνωστό ότι από ένα επίπεδο πλούτου και μετά, τα επιπλέον αγαθά δεν μεταφράζονται και σε περισσότερη ευτυχία.

Υ.Γ. Για όσους θέλουν περισσότερα, το τελευταίο τεύχος του NewScientist, 18 Οκτωβρίου 2008, είναι αφιερωμένο στην «Ανοησία της Οικονομικής Ανάπτυξης».