Οι Ψυχικές Ασθένειες ως Εξαγώγιμo Προϊόν της Δύσης

Αν η ερώτηση « πόσοι άνθρωποι θα είχαν ερωτευθεί εάν δεν είχαν ακούσει ποτέ να γίνεται λόγος για τον έρωτα;» έχει ένα κάποιο βαθμό αληθείας όσον αφορά τον έρωτα, η ερώτηση «πόσοι άνθρωποι θα έπασχαν από κατάθλιψη αν δεν είχαν ακούσει ποτέ να γίνεται λόγος γι αυτήν;» έχει έναν ακόμη μεγαλύτερο.

Ο λόγος είναι για το πώς η ψυχιατρική, και η συνακόλουθη βιομηχανία ψυχοφαρμάκων ύψους πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων παγκοσμίως μετατρέπουν μια ψυχολογική κατάσταση λύπης ή δυσφορίας σε κατάθλιψη, σε ασθένεια δηλαδή, η οποία ως εκ τούτου οφείλει να αντιμετωπιστεί με ειδική φαρμακευτική αγωγή. Και φυσικά, η καταχώρηση ως ασθενειών πολλών άλλων διαφορετικών ψυχολογικών καταστάσεων, όπως η περίφημη διπολική διαταραχή στα παιδιά, (dipolar disorder), η κοινωνική δυσλειτουργία, η ντροπαλότητα ή οι διαφόρων ειδών φοβίες, δεν σταματάει μόνο εδώ, παρά με τα χρόνια τείνει ως πρακτική να πολλαπλασιάζεται. Και μάλιστα κάτω από συνθήκες όπου η επιστημονική και μονοσήμαντη τεκμηρίωση των νέων διαταραχών που θα διαγνωστούν σαν τέτοιες δεν είναι και η καλύτερη δυνατή.

Είναι γνωστόν ότι κάθε ψυχίατρος που σέβεται τον εαυτό του για να απονείμει ασθένειες και θεραπείες χρησιμοποιεί σαν πολύτιμο βοηθό τη Χρυσή Βίβλο των ψυχικών ασθενειών, το Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) δηλαδή, το οποία από το 1952 εκδίδει ανελλιπώς η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση. Η έκδοση αυτή έχει ως τα τώρα ανανεωθεί τέσσερις φορές ενώ μέσα στο 2013 επίκειται και η πέμπτη, γεγονός το οποίο έχει ανάψει και πάλι τις συζητήσεις για το τι θεωρείται ψυχική ασθένεια, για το πώς τεκμηριώνονται οι ασθένειες, για το ποιες απ’ αυτές θα αποχωρίσουν από τη λίστα και για το ποιες νέες θα συμπεριληφθούν.

Φυσικά ο πυρετός γύρω από την τρέχουσα αναθεώρηση δεν είναι χωρίς λόγο, μιας και από το περιεχόμενο του DSM κρέμονται, πέρα από τους ασθενείς τους ίδιους, κατά κύριο λόγο οι φαρμακοβιομηχανίες, οι ασφαλιστικές εταιρίες, οι νομικοί, οι δικαστές, αυτοί που χαράσσουν τις δημόσιες πολιτικές και πολλοί άλλοι. Τεράστιος όπως καταλαβαίνετε ο τζίρος και εξ αυτού, τα συμφέροντα. Άγριο lobbying, εξαγορά των συνειδήσεων γιατρών που χρηματίζονται για να προωθούν συγκεκριμένες διαγνώσεις και φαρμακευτικές αγωγές, πλαστά αποτελέσματα και «μαγειρεμένες» κλινικές έρευνες, πρακτικές, εν τέλει, κοινές των φαρμακοβιομηχανιών, μνεία των οποίων έχει γίνει εκτενώς σε παλιότερα κείμενα.

Κοντολογίς, από το περιεχόμενο του DSM θα εξαρτηθεί το σημείο όπου θα χαραχτεί η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο κανονικό και το ανώμαλο, ανάμεσα στη εκκεντρικότητα και την ασθένεια, ανάμεσα στην έλλειψη αυτοπειθαρχίας και την αυτοκαταστροφική τάση, ανάμεσα τελικά, στην κοινωνική αποδοχή και το κοινωνικό στίγμα. Και πάνω απ’ όλα, από αυτό θα καθοριστεί και το είδος της θεραπείας που θα πρέπει να ακολουθηθεί, απόφαση όχι δίχως ρίσκα τελικά.

Όπως άφησα να εννοηθεί λιγάκι παραπάνω το ίδιο το concept της καταλογράφησης των ψυχικών ασθενειών βάσει της συμπτωματολογίας, εξ αιτίας των ασαφών διαχωριστικών γραμμών ανάμεσα σε διαφορετικές περιπτώσεις και εξ αιτίας άλλων μεθοδολογικών παραγόντων, δέχεται αρκετές επικρίσεις ως προς την εγκυρότητά του. Ένα σχετικά αναλυτικό κατάλογο μπορείτε να βρείτε στη wikipedia εδώ.

Στα επόμενα όμως θ’ ασχοληθώ με έναν απ’ τους παράγοντες αυτούς, και συγκεκριμένα με το cultural bias, δηλαδή με το πώς οι διάφορες φαρμακευτικές εταιρίες επιβάλλουν τον δικό τους τρόπο αντίληψης της ψυχικής ασθένειας σε λαούς με διαφορετικό πολιτισμικό background και δικές τους αντιλήψεις περί ασθένειας, περί εαυτού και περί κόσμου. Και όπως είναι φυσικό η επιβολή ορισμένων διαγνωστικών προτύπων συνεπάγεται και την επιβολή ορισμένου τύπου φαρμακευτικής συνταγογραφίας, γεγονός που είναι και το τελικό ζητούμενο.

Για να το πούμε δηλαδή λιανά, η Αμερική πέρα από ταινίες και pop κουλτούρα, με τον τρόπο που κατηγοριοποιεί και αντιμετωπίζει, τις ψυχικές ασθένειες, εφ’ όσον επιμένει να αγνοεί τις πολιτισμικές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στους λαούς, ουσιαστικά δεν κάνει τίποτε διαφορετικό από το να τις «εξάγει» και αυτές. Τα κυριότερα δε εξαγώγιμα προϊόντα της κατηγορίας αυτής είναι η Κατάθλιψη και οι Μετατραυματικές Διαταραχές (Post Traumatic Stress Disorder, PTSD).

Σχετικά με την κατάθλιψη, θ’ αναφέρω ένα παράδειγμα με την εμπλοκή της Glaxo-Smith-Kline στην Ιαπωνία, η οποία αλλάζοντας, με διαφόρους αήθεις τρόπους τον τρόπο που οι γιαπωνέζοι την αντιλαμβάνονται, κατάφερε μέσα σ’ ένα σύντομο χρονικό διάστημα να τους κάνει όλους καταθλιπτικούς, με τη δυτική εκδοχή της ασθένειας, αποκομίζοντας φυσικά τεράστια κέρδη. Οι Γιαπωνέζοι ψυχίατροι όντως διαθέτουν μια κλινική διάγνωση για την κατάθλιψη, η οποία όμως δεν ταιριάζει με τη συμπτωματολογία των δυτικών καταθλιπτικών, αλλά φέρνει προς βαρύτερα περιστατικά που είναι, ας πούμε, πιο κοντά προς τη σχιζοφρένεια. Επειδή όμως δεν συναντάς σχιζοφρενείς σε κάθε γωνιά του δρόμου, η αγορά των συνήθων αντικαταθλιπτικών παραμένει περιορισμένη και η GSK δυστυχής. Αντίθετα, στη γιαπωνέζικη κουλτούρα οι περιπτώσεις μελαγχολίας, ενώ είναι κοινές, δεν βιώνονται σαν κάτι περισσότερο από μια βαθιά λύπη, την οποία μάλιστα βλέπουν και σαν μεγάλη ευκαιρία ενδυνάμωσης του γιαπωνέζικου χαρακτήρα και της γιαπωνέζικης φυλής.

Όμως οι γιαπωνέζικες αυτές ιδιαιτερότητες δεν άρεζαν καθόλου στην κυρία GSK, η οποία το ‘βαλε γινάτι αμανάτι να τις αλλάξει, επαναδιατυπώνοντας όλες τις δικές τους αφηγήσεις περί ψυχικών ασθενειών. Και φυσικά το κατάφερε. Έτσι η απλή γιαπωνέζικη μελαγχολία μετατράπηκε σε δυτικού τύπου κατάθλιψη, η οποία όμως για λόγους marketing απέκτησε γιαπωνέζικο όνομα, κάτι σαν «κρυάδες της ψυχής», ή κάτι παραπλήσιο λιγότερο ποιητικό. Τo μαγικό έπιασε και οι πωλήσεις από 100 εκατομμύρια δολάρια που ήταν, εκτινάχτηκαν πολύ σύντομα στα 350 εκατομμύρια. Θρίαμβος, λοιπόν!

Το ίδιο συνέβη και με το έτερον εξαγώγιμο δυτικό ψυχικό προϊόν, το μετατραυματικό στρες (PTSD), σε λαούς που είχαν προσφάτως βιώσει πόλεμο, σεισμούς, ή τσουνάμι. Και στην περίπτωση αυτή αγνοήθηκε παντελώς ο τρόπος που οι πληγέντες λαοί αντιλαμβάνονταν την καταστροφή, περισσότερο δηλαδή σαν αποκοπή και αποξένωση από τους παραδοσιακούς δεσμούς της φυλής τους, παρά σαν παθολογικές αντιδράσεις όπως ψυχολογικό μούδιασμα, ή όποια άλλη δυτική παπαριά.

Φυσικά τα παραδείγματα δεν σταματούν εδώ, απλά αναφέρθηκα στα πιο χαρακτηριστικά. Εν κατακλείδι, η Δύση, και όσον αφορά τις ψυχικές ασθένειες η Αμερική μέσω του DSM, μέσα από την επιβολή των δικών τους αφηγήσεων περί κατάθλιψης ή μετατραυματικού στρες ή οτιδήποτε άλλου, εισάγουν σε λαούς με διαφορετικές κουλτούρες τον δυτικό τρόπο κατανόησης του εαυτού τους και του κόσμου, πρακτική που καταλήγει στην εκ των έσω άλωση ολόκληρων πολιτισμών. Αν αυτό δεν είναι ιμπεριαλισμός, τότε τι είναι;

I NFO

DSM

Revising Book on Disorders of the Mind, The New York Times, 10 Feb 2010.

Are you Depressed or are you Sad?, The New Scientist, 16 Feb, 2010.

How the US Exports its Mental Illnesses, The New Scientist, 20 Jan, 2010