Γυναίκες και Ισλάμ

Τρεις μόνο είναι οι τρόποι που κάποιος μπορεί να βάλει σε ζευγάρι τρία διαφορετικά πράγματα (α,β,γ): ο ένας τρόπος είναι να ζευγαρώσει το α με το β, ο δεύτερος, το β με το γ και ο τρίτος, το α με το γ. Για τα α, β, και γ δεν υπάρχει περιορισμός, μπορεί να είναι ακόμα και λέξεις.

Τις προάλλες έριξα τα ζάρια και μου βγήκαν α=Ισλάμ, β=Γυναίκες, γ=Επιστήμες. Πρώτα πρώτα ζευγάρωσα το Ισλάμ με την Επιστήμη και την μεθεπομένη την Επιστήμη με τις Γυναίκες. Όπως ορθώς κατανοήσατε, για να συμπληρωθεί η τριλογία, σήμερα θα ζευγαρώσω το Ισλάμ με τις Γυναίκες, αν και θα παρασπονδήσω λιγάκι και θα εξετάσω μόνο όσες γυναίκες γειτονεύουν με τις επιστήμες.

Όταν μιλάμε για Ισλάμ, η κουβέντα γρήγορα γυρίζει στη καταπίεση και τις γυναίκες. Στη μαντίλα, στη μπούρκα, και στην υποδεέστερη κοινωνική τους θέση. Στους περιορισμούς και στην υποταγή. Αναμφισβήτητα στα μάτια των δυτικών δεν μπορεί παρά να είναι έτσι. Όπως και στα μάτια πολλών γυναικών εντός του Ισλάμ που τα υφίστανται.

Απ’ την άλλη όμως μεριά διατηρώ και αρκετές επιφυλάξεις στο κατά πόσον εμείς οι δυτικοί μπορούμε να κρίνουμε και να κατακρίνουμε με τόση σιγουριά μιαν άλλην, άγνωστη σε μάς κοινωνία, η οποία βρίσκεται στον αντίποδα της δικής μας. Διαφορετικές κοινωνίες αξιοδοτούν με διαφορετικό τρόπο συμπεριφορές και γεγονότα, όχι πάντοτε κατανοητά από τους άλλους. Και το λέω αυτό έχοντας σαν παράδειγμα την εντελώς διαφορετική πρόσληψη της μαντίλας από τους μεν και από τους δε. Για μεν τους δυτικούς αποτελεί έκφραση γυναικείας καταπίεσης, για δε τις μουσουλμάνες έκφραση ελευθερίας, όσον αφορά την έκφραση μέσω αυτής, της ιδιαίτερής τους ταυτότητας.

Και αυτό το συνειδητοποίησα όταν άκουσα τον Eduard Said να λέει ότι η μαντίλα αναβίωσε στην Αίγυπτο κατά την περίοδο της αγγλικής κατοχής, σαν ένας τρόπος σιωπηρής αντίστασης στον κατακτητή και σαν έμπρακτη δήλωση προσήλωσης στις τοπικές πολιτισμικές αξίες. Σήμερα πολλές μουσουλμάνες υιοθετούν τη μαντίλα για τον ίδιο ακριβώς λόγο. Έχουν γίνει γνωστοί οι τρόποι με τους οποίους οι φοιτήτριες μετέρχονται των απαγορεύσεων της μαντίλας στους πανεπιστημιακούς χώρους στην Τουρκία και την Αίγυπτο Το να τους αποσπάσεις τη μαντίλα είναι σαν να τους αποσπάς με βίαιο τρόπο την εθνικότητα. Και ως προς αυτό το σημείο τις κατανοώ.

Φαντάζομαι ότι υπάρχουν και άλλα παραδείγματα τα οποία αν αποσπασθούν από τις δικές τους συντεταγμένες, στα δυτικά μάτια θα παραμένουν ανεξήγητα. Η απαίτηση κάθε πολιτισμός να κρίνεται μέσα στο δικό του πλαίσιο και όχι με κριτήρια δανεικά από άλλες κουλτούρες, νομίζω ότι ανήκει στον Claude Levi Strauss, ο οποίος και κατηγορήθηκε για σχετικισμό. Είτε έτσι όμως, είτε αλλιώς, προσωπικά αισθάνομαι ότι οι κρίσεις μου θα χωλαίνουν αν δεν ακούσω τις αιτιάσεις και της άλλης πλευράς, εν προκειμένω της μουσουλμανικής.

Μου φαίνεται ότι ξεμάκρυνα αρκετά από τον αρχικό μου στόχο, που ήταν να δείξω τη σχέση των γυναικών με τις επιστήμες στις μουσουλμανικές χώρες. Και τούτο, γιατί ακόμα και με όλα τα άλλα να παραμένουν σταθερά, ceteris paribus, όπως λένε οι οικονομολόγοι, ο βαθμός πρόσβασης των γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δείχνει και το βαθμό συμμετοχής και επιρροής στα κοινωνικά τεκταινόμενα, αν όχι προς το παρόν, σίγουρα στο εγγύς μέλλον. Διότι δεν μπορείς με τη μόρφωση ν’ ανοίγεις τα μάτια σε τόσο γυναικόκοσμο και από την άλλη μεριά να συνεχίζεις να του κρατάς το στόμα κλειστό. Το φαινόμενο «Γυναίκα στο Ισλάμ» νομίζω ότι είναι περισσότερο πολύπλοκο απ’ όσο θέλουμε να πιστεύουμε και ότι χρειάζονται λεπτότεροι χειρισμοί στην εξέτασή του.

Λοιπόν, όσον αφορά τη συμμετοχή των γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση:

Στο Ιράν, οι γυναίκες στα πανεπιστήμια είναι περισσότερες από τους άνδρες, λόγω απροθυμίας των τελευταίων να σπουδάσουν. Ευκαιρία, που οι γυναίκες έχουν αρπάξει από τα κέρατα και τα προγνωστικά λένε ότι σε λίγες δεκαετίες αυτές θα είναι και τα μόνα αφεντικά στη χώρα. Προς το παρόν όμως, για να εξασκήσουν οποιοδήποτε επάγγελμα χρειάζονται την άδεια του συζύγου τους. Πιστεύω όμως ότι λόγω φυσικής επιλογής αυτό το εμπόδιο σύντομα θα πάψει να υφίσταται. Άνδρες αρνητικοί στην επιθυμία των συζύγων τους να εργαστούν, απλώς δεν θα επιλέγονται και συνεπώς θα εκλείψουν.

Στη σκληροπυρηνική Σαουδική Αραβία, σύμφωνα με την έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας οι γυναίκες ξεπερνούν κι εδώ τους άνδρες στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, όπως άλλωστε και στην Ιορδανία, το Λίβανο, Τυνησία, Δυτική Όχθη και Γάζα. Με στοιχεία του 2006 από τους 636,245 φοιτητές, 268,080 είναι αγόρια και 368,165 κορίτσια. Ενώ τα κορίτσια που εκπονούν διδακτορικό ανέρχονται σε 1,117, αριθμός που είναι πολύ κοντά σε αυτόν των αγοριών, 1,293. Οι περισσότερες όμως γυναίκες σπουδάζουν στον τομέα της εκπαίδευσης ενώ τους απαγορεύεται να γίνουν μηχανικοί, αρχιτέκτονες και δημοσιογράφοι. Μόλις το 2008 απεφοίτησε η πρώτη ομάδα γυναικών από Νομική σχολή, αν και ακόμα δεν τους έχει επιτραπεί να δικηγορήσουν. Παρ’ όλα αυτά η κυβέρνηση παρέχει πολλές και γενναίες υποτροφίες στις γυναίκες ειδικά, για να σπουδάσουν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, Ευρώπη και Αμερική.

Στην Αίγυπτο, οι γυναίκες κι εδώ αποτελούν το μισό του φοιτητικού πληθυσμού, ενώ όλο και περισσότερες γυναίκες στρέφονται στις θετικές επιστήμες. Οι γυναίκες αποτελούν το 1/3 της κοινότητας των θετικών επιστημόνων. Συγκεκριμένα αποτελούν το 30.7% του ακαδημαϊκού προσωπικού στις θετικές σχολές, το 31.8% στις σχολές πληροφορικής, το 35.8% στις ιατρικές σχολές και 12.3% στις πολυτεχνικές σχολές. Παρ’ όλα αυτά μόνο ένα 2% κατέχει θέσεις σε υψηλές βαθμίδες και προέρχεται κυρίως από τις εύπορες τάξεις.

Στο Κουβέιτ, το 67% των αποφοίτων πανεπιστημίων είναι γυναίκες, αποτελούν το 40% της εργατικής δύναμης και εξασκούν όλων των ειδών τα επαγγέλματα έως CEO, και εκδότριες ισχυρών εφημερίδων.

Η Ιορδανία, η Συρία και ο Λίβανος είναι περισσότερο κοντά στα δυτικά πρότυπα απ’ ότι οι προαναφερθείσες ισλαμικές χώρες και δεν ασχολήθηκα περαιτέρω. Ενδιαφέρθηκα ιδιαίτερα για την Υεμένη, αλλά δεν στάθηκε δυνατό να ξετρυπώσω στοιχεία στα γρήγορα. Φυσικά δεν περιμένω και πολλά, μιας και έχει ακόμα πολλά προβλήματα να αντιμετωπίσει. Μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού αγνοεί ακόμα ανάγνωση και γραφή.

Σε γενικές γραμμές η σύντομη αυτή περιήγηση στο Ισλάμ μου άφησε μια θετική γεύση για το τι μπορεί να περιμένει κανείς από τις γυναίκες εκεί στο προσεχές μέλλον.