Πέμπτη 7 Ιανουαρίου 2010

Ο Μετασχηματισμός του Κράτους Πρόνοιας

Το ότι το κοινωνικό κράτος τις τελευταίες δεκαετίες υπέστη σοβαρή αποσάθρωση δεν είναι κάτι που ακούγεται για πρώτη φορά. Ήδη από τη δεκαετία το ’70 οι δημόσιες πολιτικές μπήκαν στο στόχαστρο, μιας και αντιβαίνανε στο κυρίαρχο δόγμα της εποχής περί ανταποδοτικότητας και κερδοφορίας με αυστηρά οικονομικά κριτήρια. Ο δημόσιος τομέας θα έπρεπε να λειτουργεί όπως και ο ιδιωτικός, δηλαδή να φέρνει κέρδη. Αλλά, το δημόσιο δεν είναι φτιαγμένο να λειτουργεί με κέρδη, αλλά να εξυπηρετεί ανάγκες που ακριβώς λόγω μικρής ή καθόλου κερδοφορίας δεν ελκύουν ιδιώτες. Γι αυτό και κατείχε επιχειρήσεις που παρείχαν τα λεγόμενα δημόσια αγαθά, όπως παιδεία, υγεία, σύνταξη, επιδόματα ανεργίας, αλλά και μεταφορές και τηλεπικοινωνίες. Τις άγονες γραμμές και τα άγονα λιμάνια κάποιος θα έπρεπε να τα εξυπηρετεί.


Στα χρόνια όμως που μεσολάβησαν υπήρξε αλλαγή στον τρόπο που το κράτος άρχισε να αντιλαμβάνεται τον κοινωνικό του ρόλο. Όχι πλέον σαν μέσο επανόρθωσης των ενδογενών αδικιών του καπιταλισμού, αλλά σαν μέρος του προβλήματος που σε πρότερες εποχές θα όφειλε να λύσει. Το κοινωνικό κράτος λοιπόν ήταν το πρόβλημα και σαν τέτοιο θα έπρεπε να το ξεφορτωθεί.


Το ξεφόρτωμα ήταν πιο εύκολο να πραγματοποιηθεί αν η κοινωνική πρόνοια έπαυε να νοείται σαν καθολικό Δικαίωμα, αλλά σαν εξατομικευμένη Παροχή, σαν Αναπλήρωση ή σαν Φιλανθρωπία. Σαν Δικαίωμα υπήρχε καθολική πρόσβαση σ’ αυτό από όλους τους πολίτες, ενώ σαν Παροχή η πρόσβαση γίνεται εφικτή από ορισμένη μερίδα του πληθυσμού και μόνον εφ’ όσον πληρούνται κάποιες αυστηρές προϋποθέσεις.


Το Δικαίωμα είναι δικαίωμα, (μπορεί ασφαλώς να γίνεται και κατάχρηση αυτού, όπως και έγινε στο παρελθόν), ενώ η φιλανθρωπία είναι ευκαιριακή και ταπεινωτική και στιγματίζει αυτόν που την δέχεται. Οι άνεργοι στην Αμερική για παράδειγμα, για να μπορέσουν να πάρουν την πενιχρή κρατική οικονομική ενίσχυση θα πρέπει πρώτα να έχουν ψάξει και να έχουν βρει οποιαδήποτε εργασία ανεξάρτητα από το είδος της και το ύψος της αμοιβής. Αυτό δεν θα συνέβαινε αν δεν υπήρχε η προκατάληψη ότι οι φτωχοί είναι κατά κύριο λόγο τεμπέληδες και χαραμοφάηδες. Για όσους γνωρίζουν, η αντίστοιχη νομοθετική πράξη «Personal Responsibility and Work Opportunity Act» που θεσμοθετήθηκε το 1996 από τον Clinton, ήταν στο ίδιο μήκος κύματος με τον Νόμο για τους Νεόπτωχους, «New Poor Law», του 1834, οι παροχές του οποίου έχουν ανάγλυφα περιγραφεί στον Oliver Twist. Ο εν λόγω νόμος ανάγκαζε τους ενδεείς και άνεργους να διαλέξουν είτε ανάμεσα σε μια οποιαδήποτε δουλειά, είτε να καταλήξουν ταπεινωμένοι στις σκληρές συνθήκες του πτωχοκομείου. Οι δε παροχές και τότε, αλλά και τώρα έχουν ζυγιστεί έτσι ώστε η πιο σκληρή δουλειά να είναι προτιμότερη από την κρατική βοήθεια.


Ώστε με τον τρόπο αυτό το κράτος να μπορεί πλέον να υπερηφανεύεται ότι έχει πετύχει μηδενική σχεδόν ανεργία.


Για τα επόμενα 150 χρόνια, μέχρι την μεταπολεμική ολοκλήρωση του κράτους πρόνοιας προωθήθηκαν διάφορες μεταρρυθμίσεις με στόχο να εξοβελιστούν τέτοιες μειωτικές για το άτομο πρακτικές, που έμοιαζαν περισσότερο με τιμωρία παρά με προστασία.


Στα καθ’ ημάς, είναι σημαντικό να τονιστεί η αλλαγή νοοτροπίας απέναντι στους άνεργους και φτωχούς μέσα σε μια μόνο γενιά, με την έννοια ότι λίγοι διαισθάνονται πλέον τον μειωτικό και τιμωρητικό χαρακτήρα των νεων βοηθημάτων. Απεναντίας αδυνατούν να φανταστούν τη διαφορά από το Δικαίωμα. Κι εδώ, όπως το έχω επισημάνει πολλές φορές βλέπουμε την αντικατάσταση της έννοιας της «Προστασίας από το Κράτος», από την έννοια της «Ατομικής Υπευθυνότητας».


Έτσι λοιπόν, νέοι όροι, όπως Επίδομα Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ΕΚΑΣ, Ταμείο Φτώχειας κλπ που έχουν παρεισφρήσει τα τελευταία χρόνια στο δημόσιο λεξιλόγιο, δεν περιγράφουν παρά τη νέα μορφή του νεοφιλελεύθερου Κράτους Πρόνοιας που ενσωματώνει όλα τα χαρακτηριστικά που περιέγραψα παρά πάνω.

20 σχόλια:

k2 είπε...

Ωραία το θέτεις cynical!
Η διαφορά μεταξύ δικαιώματος και φιλανθρωπίας υπάρχει (όπως αφήνεις κι εσύ να εννοηθεί), ήδη από τον 19ο αιώνα: στην Αγγλία η πρόνοια εξισώνεται με τη φιλανθρωπία (βλ. E.P. Thompson, The Making of the English Working Class ή και George Orwell, Down and Out in Paris and London), ενώ στη ρεπουμπλικανική Γαλλία η κοινωνική πρόνοια νοείται και κατακτάται ως δικαίωμα, με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή εξίσωση των πολιτών ώστε να μπορούν να ασκούν τα πολιτικά τους δικαιώματα με όρους ισότητας. Στην περίπτωση της Γαλλίας, ο Σαρκοζύ είναι ο πρώτος που ρητά και ξεκάθαρα αρνείται αυτό το ρεπουμπλικανικό μοντέλο κοινωνικού κράτους - είναι χαρακτηριστικό το πόσο τονίζει τις υποχρεώσεις των πολιτών κι όχι τα δικαιώματά τους.

k1 είπε...

Εξαίρετη ανάρτηση. Ακριβώς στο σημείο που τα κοινωνικά δικαιώματα γίνονται εξατομικευμένες παροχές, δεν μπορούμε πια να μιλάμε για κράτος πρόνοιας. Στα σημερινά δυτικά κράτη η πλάστιγγα γέρνει όλο και περισσότερο προς την ευθύνη του ατόμου για την εξέλιξή του και την απουσία οποιασδήποτε κρατικής μέριμνας. Η βόρεια Ευρώπη ακόμα αντιστέκεται στην επέλαση του νεοβαρβαρισμού. Δε νομίζω να κρατήσει πολύ...

Θανασης Ξ. είπε...

Πολύ εύστοχη κι άλλο τόσο επίκαιρη ανάρτηση Cynical...
Το κακό είναι πως αυτή η αλλαγή νοοτροπίας περνά σιγά-σιγά και προς τα κάτω. Διαφημίζονται απόψεις 'οικονομίστικες', ακούμε για 'πυλώνες', για 'ατομικούς κουμπαράδες', και βέβαια βλέπουμε ήδη όλα αυτά τα 'έκτακτα επιδόματα' που αναφέρεις. Πολλοί παίζουν μέχρι και ύποπτο ρόλο. Προχθές πέτυχα τον 'κύριο καθηγητή Μητρόπουλο' (έτσι τον λέν νομίζω) σε κάποιο πάνελ να εκστομίζει κορώνες, αποκρύπτοντας την ίδια την νομοθεσία που υποτίθεται πολύ καλά γνωρίζει...

Unknown είπε...

Ατομοκεντρικές κοινωνίες...
Τί να πεις...

cynical είπε...

Καλημέρα k2,

ανεκαθεν μ' εντυπωσιαζαν οι αλλαγες νοοτροπιων, ωστε κατι που ηταν κοινος τοπος μια εποχη να φανταζει εξωφρενικο κάποια άλλη.

Γιαυτο πιστευω οτι ειναι χρησιμο να γνωριζει καποιος την ιστορια των ιδεων και των νοοτροπιων για να μην νομιζει οτι αυτο που συμβαινει στην εποχη του ειναι και η μοναδικη επιλογη.

Ετσι γίνεται και με την κρατικη πρόνοια. Οταν σου λενε οι οπαδοι των αυστριακων οικονομολογων οτι και ο Χαγιεκ ειναι υπερ του κρατους προνοιας, σιγουρα δεν εννοουνε το ιδιο πραγμα με το παλιο κρατος προνοιας.

cynical είπε...

Καλή χρονιά @k1,

μολις που το αγγιξα το θεμα... θα πρεπει να αρχισουμε απο το Α, με το τι ειναι δικαιωμα, τι ειναι παροχη, ωστε να ξεψαρώσουμε και να πεταξουμε το πεπλο του οικονομισμου που ακυρωνει ενα σωρο κοινωνικες κατακτησεις στο ονομα της αναποτελεσματικοτητας.

cynical είπε...

Καλημερα Θαναση Ξ.

η αλλαγη νοοτροπιας εχει περασει ηδη προς τα κατω, βαζοντας στην πρωτη θεση την οικονομικη αποτελεσματικοτητα και κερδοφορια σε καθε εκφανση της ζωης. Αυτο πιστευω οτι ηταν και το μεγαλυτερο κακο του νεοφιλελευθερισμου. Οτι μολυνε τα μυαλα μιας ολοκληρης γενιας.

cynical είπε...

Μεχρι το μεδουλι ατομοκεντρικες, Darthiir. Ωστε να μην μπορουν να το παρουν και ειδηση!

grsail είπε...

Το ‘επίδομα τάδε’ το ταμείο φτώχειας (sic) και τα ‘κουπόνια’ δεν πιστεύω ότι σηματοδοτούν κάποια νέα μορφή Κράτους. Απλώς εκφράζουν την αλαζονεία που προκύπτει από την υπερσυγκέντρωση πλούτου σε χέρια πολύ μα πάρα πολύ ολίγων.

Στην πραγματικότητα έχω την αίσθηση ότι όποιος μιλάει για την «Πολιτεία» θεωρείται επικίνδυνα ανισόρροπος και ότι το Κράτος είναι αφημένο στον αυτόματο εδώ και δεκαετίες …

Φοβάμαι επίσης ότι τα προβλήματα αυτά αφορούν όλο και περισσότερες από τις ‘ιδρυτικές’ Ευρωπαϊκές χώρες. Ως σημείο ενδυνάμωσης της διαπίστωσης είναι η απροκάλυπτη διολίσθηση του μηχανισμού των Βρυξελλών από θεσμικό κέντρο συνένωσης σε ενδιάμεσο μηχανισμό εξυπηρέτησης του πλέον αδίστακτου και άπληστου κεφαλαίου.

Ανώνυμος είπε...

"Όχι πλέον σαν μέσο επανόρθωσης των ενδογενών αδικιών του καπιταλισμού.." γράφεις μα εκεί είναι το πρόβλημα, δεν είναι δυνατό να δημιουργεί προβλήματα ο Καπιταλισμός. Και το σημερινό πρόβλημα μας είναι ότι ακόμα το αποδεχόμαστε -μέσες άκρες- ως το τελικό σύστημα. Δεν μπορούμε να ούτε να σκιαγραφήσουμε κάτι πέρα από αυτόν (εκτος ίσως από την επιστροφή στον κρατικό καπιταλισμό του υπαρκτού). Μετά πως να σε εμπιστευτούν οι εργαζόμενοι;

Left Liberal Synthesis είπε...

Cynical
Καλη χρονια με την πρωτη για το ετος εισοδο στο "κυνικο" ιστολόγιο.
Η γλαφυρή περιγραφή σου μου δίνει την ευκαιρία να διφωνήσω (εμπλουτίσω) την συζήτηση ως εξής
Η κατάρρευση του κοινωνικού κράτους προέρχεται ακριβως από την αδυναμία του να ανταποκριθει σε νεες συνθήκες
Απο πάροχος τυποποιημένων υπηρεσιών μεχρι το 60 καλείται να δώσει τις ιδιες υπηρεσιες εξατομικευμένα ,και δεν μπορεί γιατι ως "κρατος" καταστατικά λειτουργεί μέσω της υπακοής.
Το πιο πετυχημένο κοινωνικό κράτος υου κοσμου,που παρέχει σε περιόδους κρίσων ασυληπτα για μας αντισταθμισματα είναι πετυχημένο γιατί λειτουργικά δεν είναι "κράτος".Είναι φορμαλιστικά λειτουργικά (ΟΧΙ σε σχεση με κερδος αλλα σε σχέση με σχέση επενδυσης οφέλους) μια τρομερή επιχείρηση.
Το προβλημα είναι οτι υπερασπιζόμενοι το κοινωνικό κράτος ,απο αδρανεια υπερασπιζομαστε την αδράνεια του.
Αν προστεθουν και οι νεοελληνικές οθωμανικου τύπου αδρανειες το πράγμα βαλτώνει.
Το κοινωνικό κράτος δεν μπορει να συνεχίσει να παρέχει τυποποιημένες υπηρεσίες,χωρίς ελέγχους και ανταπόδωση.
Η καλύτερη υπεράσπιση του ΚΚ είναι η απαιτηση για αλλαγή του.
Αλλιώς θα παραμενει ενα ρητορικο αιτημα,και θα θησαυρίζουν οι διωτικές κλινικές.

Left Liberal Synthesis είπε...

Ο ξεχασα
Το πιο ετυχημενο κρατος είναι η Δανία
Ας ψαξει καποιος πως λειτουργεί εσωτερικά και θα εκπλαγεί

cynical είπε...

Γεια σου @grsail,

τελος παντων μιλω γι αυτο το κρατος που εχουμε και τη νεα υφη της κοιν. πολιτικης που ασκει.

cynical είπε...

Γεια σου Καπιταλιστικο Κομμουνι,

Νομιζω οτι και οι πιο ακραιφνεις νεοφιλελευθεροι θεωρουν οτι οι αγορες δεν λειτουργουν οπως πρεπει και οτι αντιθετα με τις προβλεψεις της θεωριας περι μηδενικης ανεργιας, ανεργια υπάρχει. Προβλεπουν ετσι καποιας μορφης κοιν. κρατος, περιπου οπως το αμερικανικο.

Στη θεωρια υπάρχουν επεξεργασμενα διαφορα σχηματα οργανωσης ενος κρατους. Οι επιπτωσεις του καπιταλιστικου οικονομικου συστηματος ειναι δυνατον, και εχει συμβει στο παρελθον, να μετριαστουν διαφορους "δρομους", τρίτους τέταρτους...

cynical είπε...

Καλη Χρονιά και σε σενα @LLS,

έκανα περισοτερο μια καταγραφη των ποιοτικών διαφορών αναμεσα στο μεταπολεμικο κοιν. κρατος και το σημερινο.

Δεν μπορω να πω αμεσως τι εφταιξε και αλλαξε μορφη, μπορει να ηταν το δημογραφικο, μπορει η μεταναστευση, μπορει να ηταν οι καταχρήσεις. Σιγουρα, αλλαξαν οι εξωτερικες συνθηκες (παγκοσμιοποιηση) και το κοιν. κρατος στο πνευμα της εποχης αρχισε να ...ιδιωτικοποιειται και αυτο. Δλδ σε βαζει πλεον να πληρωνεις, γιαυτα που σου παρειχε πριν δωρεάν. και επι πλεον ελαττωνεται το ποσοστο των ανθρωπων που δικαιουνται τα ωφεληματα της προνοιας.

Περα ομως απο τις αιτιες που προανεφερα και οι οποιες μπορει να στερησαν απο το κρατος πόρους, η κυριωτερη αιτια νομιζω πως ηταν η χαμηλη φορολογια του κεφαλαιου, που αφησε τα ταμεια ισχνά.

Το κοιν κρατος αλλαξε μορφη πολυ πριν την σημερινη κριση.

Θελεις να πεις οτι by default δεν ειναι δυνατον να υπαρξει πετυχημενη κοινων προνοια, παρα μονο αν παρεχεται απο ιδιωτικες εταιριες, οπως πχ στη Σιγκαπουρη οπου (απ οτι εχω ακουσει) δεν υπάρχει καθολου φορος; Πιθανον και στο Λιβανο.

Δεν εχω σχεδιο για το πως θα αναστηλωθει το κοιν κρατος. Νομιζω, αντιμετωπιζοντας τα προβληματα που το κατεστησαν ελαττωματικο.

Επιβαλλοντας μεγαλο φορο στα φυσικα προσωπα με μεγαλα εισοδηματα και νομιμοποιωντας τους μεταναστες.

cynical είπε...

@LLS
το πιο ευτυχισμενο κρατος ειναι η Κολομβια!!

http://e-cynical.blogspot.com/2008/10/blog-post_29.html

(Μή το ψαχνεις) Καρατσεκαρισμενο!

Left Liberal Synthesis είπε...

Cynical
Προφανως δεν πιστευω να αντικαταστησουμε τις δημόσιες υπηρεσίες με ιδιωτικές.
Να τις μετατρέψουμε σε οργανισμούς που να αξιολογούνται για τις υπηρεσίες τους,αλλάζουν κλπ κλπ.
Προφανως η Κολομβία είναι "τιρλα" στην ευωχία,αλλα θα προτιμούσα αν αρωστήσω να μεωδει κανένας Δανός γιατρός στο δημόσιο Νοσοκομείο του.
By the way,ο εκάστοτε κύριος γιατρός Νιελσεν και οι συναδελφοι νοσοκομοι(ες) του δεν εχει οργανική θέση,υφίσταται μονοετη αξιολόγηση (με θετικές ή ουδετερεις αξιολογήσεις) ,αν πάρει φακελάκι εξορίζεται κλπ κλπ

cynical είπε...

@LLS,

πλακα πλακα, η Κολομβια αριστευσε βασει εντελώς εξορθολογισμενων δεικτων. Αν δεις την αναρτηση τους περιγραφω.

Στη Δανια ο γιατρος Νιελσεν αξιολογειται και καλα του κανουν, αλλα δεν ειναι μονο αυτο η Δανια. Ολο το πλεγμα ειναι διαφορετικο.

LLS νομιζω οτι το μεγαλο προβλημα της ελλ κοινων ειναι η δυσπιστια και η ελλειψη εμπιστοσυνης αναμεσα στο κρατος και τους πολιτες που εξαπλωνεται και αναμεσα στους πολιτες τους ιδιους. Η φοροδιαφυγη και η κλεψια ειναι συμπτωμα αυτου του γεγονοτος.

Αν δεν αποκατασταθουν οι σχεσεις με πρωτοβουλια της κυβερνησης (να δειξει αξιοπιστια ακεραιοτητα, υποχωρηση απο διεκδικησεις ) τοτε κανενα μετρο δεν θα πετυχει.

Στέργιος είπε...

Πολλά έχουν γραφεί για το κοινωνικό κράτος και άλλοτε έχουμε το κλάμα του χαμένου παράδεισου, άλλοτε τις ατέρμονες αναλύσεις για το ασύμφορο κόστος.

Νομίζω η ανάρτηση και τα σχόλια έβαλαν καλά κάποια θέματα αλλά φυσικά δεν εξαντλείται το θέμα εδώ.

Κάποια επιμέρους θέματα από μένα.

(1)
Οι εργασιακές σχέσεις και η κατάσταση της εργατικής τάξης και του κινήματός της, είναι άρρηκτα δεμένες με την πορεία του κοινωνικού κράτους.

Στα σχόλια δεν τίθεται καθόλου το βασικό αίτιο της (σχεδόν) ανατροπής του κκ. Δεν είναι απλά κάποιες εχθρικές αντιλήψεις ή η εξειδίκευση υπηρεσιών που πρέπει να προσφέρει ή το κόστος που πολλαπλασιάζεται σε σύμφυση με τη διαφθορά. Άλλωστε και στα πιο αδιάφθορα κράτη το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με ελάχιστες (προσωρινές) εξαιρέσεις. Αιτία είναι η μεγάλη ανατροπή που έγινε σε βάρος της εργατικής τάξης παγκόσμια και όποια δημοκρατική-εργασιακή κατάκτηση είχε, άρχισε να μετατρέπεται σε «φρικτό κατάλοιπο» ξεπερασμένων εποχών! 25 χρόνια ακούμε προπαγάνδα για τα «κεκτημένα» που επί τέλους πρέπει να καταργηθούν για «να πάμε μπροστά»(!!!) (πήγαμε μπροστά;;;;) με τελευταία την οδηγία Μπολκεστάιν και το 68ωρο της ΕΕ.

Από τη στιγμή που η εργ. Τάξη αδυνατεί να υπερασπίσει τις κατακτήσεις της κάθε άθλιος κονδυλοφόρος του κεφαλαίου θα μπορεί να λοιδορεί αυτές τις κατακτήσεις και κάθε πολιτικός να τις καταργεί.


Παρακολουθώντας από κοντά τη απορύθμιση των εργασιακών σχέσεων είδα πως σταδιακά το επίδομα ανεργίας από απόθεμα των εργατών για ώρα ανάγκης (άσχετα αν το καταθέτουν εργοδότες και εργαζόμενοι αυτοί πάντα το βγάζουν), μετατράπηκε σταδιακά σε απόθεμα των επιχειρήσεων για πρόσληψη φθηνού εργάτη με τα δικά του λεφτά!!! Έτσι «όλοι» χειροκρότησαν τις «ενεργές πολιτικές απασχόλησης» σαν πολύ έξυπνη ιδέα δηλ. κλοπή! Τι δηλαδή ο τεμπέλης να παίρνει επίδομα!!! Δικά του είναι αυτός τα έβγαλε αλλά το κράτος τα απαλλοτριώνει δια μιας και με τα δικά του λεφτά τον βάζει να ξαναδουλεύει στον εργοδότη. Μιλάμε για πολύ... κοινωνικό κράτος. Δεν είναι ελληνική εφεύρεση έτσι…

Στέργιος είπε...

(2)
Ως εκπρόσωπος της εργοδοσίας σημείωνα πολλές φορές ότι η απορύθμιση των εργασιακών σχέσεων και η κατάργηση του κράτους πρόνοιας στο τέλος θα οδηγήσουν σε μεγάλη κοινωνική και οικονομική κρίση με ανυπολόγιστες συνέπειες στον κόσμο. Τότε κάτι «φωστήρες» εκσυγχρονιστές συνδικαλιστικοπατέρεςτης εργατικής τάξης, μου λέγανε ότι έχω ξεμείνει πίσω στα παλιά μαρξιστικά δόγματα και ονειρευόμουν κρίσεις, πολέμους και επαναστάσεις! «Ο κόσμος άλλαξε» μου έλεγαν και δεν το πήρες μυρωδιά. "Σήμερα μπορούμε με το διάλογο και τις καλές ιδέες να κερδίσουμε (!!!) από τις νέες εργασιακές σχέσεις που είναι αναγκαίες….» Δε γίνεται να ονειρευόμαστε ακόμη τα φορντικά μοντέλα!

Ένα άρθρο μου τον Σεπτέμβριος του 2000 με τίτλο «Εργασιακές σχέσεις. Η θεωρία του όσο χειρότερα, τόσο καλύτερα» (με το ερώτημα όσο χειρότερα για τους εργαζόμενους τόσο καλύτερα για τους εργοδότες;;;;) προκάλεσε αντιδράσεις. Όμως εγώ δεν μάσησα τα λόγια μου και έγραψα μεταξύ άλλων: «…με δεδομένη τη γενική ανατροπή των συσχετισμών δυνάμεων σε βάρος της εργατικής τάξης, επιβάλλεται η άποψη του «όσο χειρότερα για τους εργαζόμενους, τόσο καλύτερα για τις επιχειρήσεις»! Η άποψη αυτή, είναι επικίνδυνη όχι μόνο για τους εργαζόμενους, αλλά και για τις ίδιες τις επιχειρήσεις και για την εθνική οικονομία και την κοινωνία. Αν εφαρμοσθεί, σε πολύ σύντομο διάστημα το μέλλον θα θυσιαστεί στο παρόν και η ποιότητα των αυριανών εργαζομένων θα είναι πολύ χειρότερη από τις σύγχρονες απαιτήσεις, που τους θέλουν να διευθύνουν τα μέσα παραγωγής με τις υπεραναπτυγμένες νέες τεχνολογίες..».

Φαίνεται όμως 10 χρόνια μετά το κεφάλαιο αποβλέποντας μόνο στο άμεσο κέρδος σκάβει συνεχώς το λάκκο του και μετά θα του φταίνε οι εξεγερμένοι εργάτες…