Από τη Βαϊμάρη στο CERN

Φαίνεται ότι οι περίοδοι κρίσης κρύβουν κάτι το ιδιαίτερο, κάτι που γονιμοποιεί τον εγκέφαλο και τον κινητοποιεί να παράγει έργο πρωτότυπο, φιλοσοφικό, λογοτεχνικό, επιστημονικό. Έτσι δείχνει τουλάχιστον η ιστορική εμπειρία. Στον προηγούμενο αιώνα, η περίοδος της δημοκρατίας της Βαϊμάρης έμεινε γνωστή σαν μια με το υψηλότερο επίπεδο διανοητικής παραγωγής. Στη φιλοσοφία, με τα έργα του Χούσερλ του Χάιντεγκερ, και τη Σχολή της Φρανκφούρτης, στην αρχιτεκτονική με τον Γκρόπιους και το Βauhaus, στο θέατρο με τον Μπρεχτ, και στη Φυσική με τον Ηeisenberg, και την περίφημη αρχή της αβεβαιότητας και τους Born, Pauli, κ.α. με την ουσιαστική συμβολή τους στην θεμελίωση της κβαντικής φυσικής.

Η περίοδος της γερμανικής κατοχής πάλι, είδε την άνθηση μιας νέας γενιάς λογοτεχνών, τη λεγόμενη γενιά του 1940, καθώς επίσης και τη γέννηση σημαντικών έργων από την προηγούμενη γενιά, τη λεγόμενη του μεσοπολέμου.

Το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 21ου μάς βρίσκει σε μια καινούργια κρίση, και θέλοντας θαρρείς να επιβεβαιώσει την αρχική μας παρατήρηση, μάς φέρνει σε καινούργιες θεμελιακές ανατροπές. Αυτή τη φορά αποκλειστικά στις επιστήμες και δη στη Φυσική. Το 2011 ίσως μείνει στην ιστορία σαν η χρονιά που οι φυσικοί βάλθηκαν να ξεθεμελιώσουν ό,τι σίγουρο και σταθερό είχε χτιστεί από τον προηγούμενο επαναστατικό, σε σχέση με τις επιστήμες. Και οι ανατροπές που επιχειρήθηκαν δεν ήταν μια, δεν ήταν δυο, αλλά τρεις.

Τέτοια εποχή πέρσι, είχαμε το πρώτο παγκόσμιο σούσουρο από την επικείμενη ανακοίνωση της NASA, ότι μπορεί να υπάρχει ζωή και σε άλλους πλανήτες, όχι τόσο φιλόξενους όσο ο δικός μας. Όπως είχαμε γράψει και τότε, η ανακάλυψη αφορούσε στην ενσωμάτωση του άκρως τοξικού αρσενικού στο DNA μικρο-οργανισμών που αφθονούν στα λασπώδη έγκατα της λίμνης Mono, στην Καλιφόρνια. Μια τέτοια προοπτική θα άλλαζε για πάντα την αντίληψή μας για το τι συνιστά ζωή και για το πού αυτή μπορεί να ευδοκιμήσει. Δυστυχώς όμως, η ανακοίνωση φαίνεται ότι ήταν βιαστική, η υποδοχή που υπέστη από την επιστημονική κοινότητα ήταν άκρως επικριτική, και έτσι το αντίστοιχο εργαστήριο αναγκάστηκε να τα μαζέψει και ν’ αποσυρθεί, ως όφειλε, για περαιτέρω πειράματα και επαναθεωρήσεις.

Η δεύτερη ανατροπή ήρθε αρκετά αργότερα, τον Σεπτέμβρη, όταν ομάδα από το CERN ανακοίνωσε ότι κάποια νετρίνα που είχαν σταλεί από τη Γενεύη στο Gran Sasso της Ιταλίας, 720 χμ μακριά, είχαν φτάσει στον προορισμό τους πριν την ώρα τους κατά 60 περίπου ns, (1 ns=10^-12 s), χρονική απόκλιση που προκάλεσε δικαίως πολύ θόρυβο. Και τούτο, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι η ταχύτητα του φωτός, (μια απ’ τις ελάχιστες βεβαιότητες που είχαμε σ’ αυτόν τον κόσμο), θα μπορούσε και να μην ήταν η μεγαλύτερη στο σύμπαν, όπως είχε δείξει ο Αϊνστάιν με την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας. Πρακτικά, αν αυτό συνέβαινε, η αντίληψή μας για την φυσική τάξη των πραγμάτων θα έπαυε να είναι η ίδια, καθ’ ότι θα μπορούσε κανείς να στέλνει μηνύματα στο παρελθόν, και η χρονική ακολουθία μεταξύ αιτίου και αποτελέσματος να αντιστρεφόταν.

Αλλά όπως είχε πει και ο Carl Sagan, «ασυνήθιστες αξιώσεις, απαιτούν και εξονυχιαστικές αποδείξεις». Έτσι το πείραμα με τα νετρίνα, επαναλήφθηκε δυο μήνες μετά, με πιο ακριβείς προϋποθέσεις, όπως στενότερος αρχικός παλμός, και καλύτερος συγχρονισμός των ρολογιών, αλλά και πάλι αυτά έφτασαν στο Gran Sasso νωρίτερα απ’ ότι τα περίμεναν. Διατυπώθηκαν διάφορες υποθέσεις, από εξωτικές, ότι πιθανόν να πέρασαν κάτω από τις Άλπεις καβαλώντας μια άλλη πέμπτη διάσταση, έως πιο προσγειωμένες, ότι δηλαδή η μέτρηση με GPS μπορεί και να επηρεάζεται από το βαρυτικό πεδίο, οπότε και θα πρέπει να διορθωθεί αναλόγως. Εν πάση περιπτώσει τα πειράματα θα επαναληφθούν και ως τότε θα διατελούμε εν αγωνία.

Η τρίτη ανατροπή ήρθε πριν λίγες μέρες, με την ανακοίνωση πάλι από το CERN, ότι πιθανόν να εντοπίστηκε το περίφημο σωματίδιο Higgs, και του Θεού επονομαζόμενο. Παρ’ όλο το Διαφωτισμό και το υλιστικό υπόβαθρο της Δύσης, το φάντασμα του Θεού συνεχίζει, απ’ ότι φαίνεται, να στοιχειώνει το υποσυνείδητό της. Γιατί όμως έχει τόση μεγάλη σημασία το σωματίδιο αυτό; Διότι ο εντοπισμός του θα δώσει την τελική επιβεβαίωση του πιο θαυμαστού μοντέλου, του Standard Model, (1970), που έχει φτιαχτεί μέχρι σήμερα για την ενοποίηση των τριών εκ των τεσσάρων βασικών δυνάμεων της φύσης, (λείπει η βαρύτητα, ως ειδική περίπτωση) και για την περιγραφή και εξήγηση σχεδόν των πάντων! Το Standard Model, ουσιαστικά περιγράφει την συγχώνευση της ηλεκτρομαγνητικής με την ασθενή δύναμη, γάμος ο οποίος επιβεβαιώθηκε και πειραματικά το 1981 με την ανακάλυψη των σωματιδίων W και Ζ, που κάνουν εφικτή αυτή τη συνένωση, και με μάζες, όπως ακριβώς είχαν προβλεφτεί. Το ίδιο μοντέλο επίσης προέβλεψε και την ύπαρξη των quarks από τα οποία συντίθενται τα πρωτόνια και νετρόνια του πυρήνα.

Το σωματίδιο Higgs αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο του Standard Model, μιας και χωρίς αυτό ο κόσμος μας θα ήταν άυλος. Κι επειδή αποτελεί μια κάπως ad hoc παραδοχή, θα έπρεπε πάση θυσία να ανακαλυφτεί. Ο καινούργιος επιταχυντής του CERN σχεδιάστηκε γι αυτόν ακριβώς το σκοπό, επιτυγχάνοντας ενέργειες κατάλληλες για την εμφάνιση του πολυπόθητου για την αξιοπιστία της θεωρίας, σωματιδίου. Οι ανακοινώσεις από δυο χωριστές ομάδες του CERN φαίνεται να συμφωνούν σε πολλά, αν και παραδέχονται ότι υπάρχουν ακόμα αρκετά ανοιχτά ερωτήματα. Αν όλα πάνε καλά, οι σαμπάνιες θ’ ανοιχτούν το 2012.

Δεν πειράζει. Και τότε πάλι κρίση θα έχουμε…