Κοινωνικός Μετασχηματισμός μέσω της Μουσικής

Συνήθως το δυτικό μυαλό είναι εθισμένο στο να θεωρεί ότι λύσεις, σε οποιονδήποτε τομέα, θα προέλθουν και από δυτικά μυαλά και από δυτικές πολιτικές. Παίρνοντας για παράδειγμα τη νεολαία, τόσο τα κοινωνικά προβλήματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπη, όπως χαμηλό ηθικό, βία, αλκοολισμός και ναρκωτικά, όσο και τα εκπαιδευτικά, με το μειωμένο ενδιαφέρον και τις επιδόσεις των μαθητών, αντιμετωπίζονται συνήθως συμπτωματολογικά και εφ’ όσον το πρόβλημα έχει πια ξεβλαστήσει και εγκατασταθεί. Οι πολιτικές δε πρόληψης συνήθως εξαντλούνται σε διαφημιστικού τύπου έντυπα και σε εκ των υστέρων επικοινωνιακές εκστρατείες.

Η βαθιά όμως εντύπωση και ο ενθουσιασμός που προκάλεσε στο δυτικό κοινό, συγκεκριμένα στην Αγγλία, η ορχήστρα συμφωνικής μουσικής νέων, Simon Bolivar, τα βραβεία που απέσπασε και η κουβέντα και ο προβληματισμός που ξεσήκωσε κι αλλού, όπως αυτή τη στιγμή στην Αγγλία, έδειξαν ότι η Βενεζουέλα, αυτή η τόσο παρεξηγημένη χώρα, η τόσο απομακρυσμένη από τη δυτική κλασσική παράδοση, είχε καταλάβει περισσότερο από τους δυτικούς τις δυνατότητες της μουσικής τους.

Όχι της μουσικής αυτής καθ’ εαυτής μόνο, αλλά και του τεράστιου δυναμικού που περικλείει στο να προκαλεί, αναλόγως του τρόπου διαχείρισής της, και κοινωνικούς μετασχηματισμούς και ουσιαστικές, μακροχρόνιες αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων.

Η συγκεκριμένη ορχήστρα ιδρύθηκε το 1975 από τον οικονομολόγο και ερασιτέχνη μουσικό Jose Antonio Abreu και αποτελεί σημείο αναφοράς για 220 περιφερειακές ορχήστρες νέων. Ο ιδιαίτερος κοινωνικός της ρόλος φαίνεται από το γεγονός ότι χρηματοδοτείται, και μάλιστα γερά, όχι από το υπουργείο πολιτισμού όπως θα περίμενε κανείς, αλλά από το υπουργείο κοινωνικών υπηρεσιών. Το όλο πρόγραμμα, με την ονομασία El Sistema, επιβλέπει άμεσα αυτή τη στιγμή 125 νεανικές ορχήστρες, 30 νεανικές ορχήστρες συμφωνικής μουσικής, ενώ το πιο σπουδαίο επίτευγμα είναι ότι 250,000 παιδιά, το 90% εκ των οποίων από φτωχές και υποβαθμισμένες περιοχές, έχουν αφοσιωθεί κυριολεκτικά στην εκμάθηση μουσικών οργάνων και σοβαρής μουσικής.

Σε αντίθεση με τη Δύση όπου η διδασκαλία της μουσικής στα σχολεία είναι άκρως ατομιστική χωρίς περαιτέρω προσπάθεια καλλιέργειας πνεύματος ομαδικότητας ανάμεσα στους μαθητές, στη Βενεζουέλα είναι αυτό ακριβώς που επιδιώκεται και αυτός είναι ακριβώς κι ο λόγος που ιδρύονται τόσες πολλές ορχήστρες.

Κοντολογίς, μια παν-βενεζουελιάνικη εκστρατεία ψυχικής και νοητικής ενδυνάμωσης των παιδιών, μια ενέργεια εν τέλει κοινωνικού ακτιβισμού, έχοντας σαν στόχο να τα κρατήσει μακριά από την εγκληματικότητα και τη φτώχεια.

Είδες ο Τσάβες;

Η Όπερα της Λαϊκής

Τη βόλτα στις λαϊκές αγορές την περίμενα πάντα με μεγάλη χαρά. Ειδικά αν έπεφτε Σάββατο, οπότε και είχα όλο το χρόνο για χασομέρι. Παλιά τις λέγαμε παζάρια και έτσι τις λένε ακόμα και σήμερα στη γενέθλια πόλη μου.

Η πιο μεγάλη φάση γινόταν στην κεντρική, τη μεγάλη λαϊκή με τους δεκάδες έως εκατοντάδες πάγκους που έστηναν απ’ τα αξημέρωτα οι αγρότες, οι μπαξεβάνηδες, οι μικροπωλητές, οι τενεκετζήδες, οι αυγουλάδες, αργότερα οι ρωσσοπόντιοι με την ευτελή στην αρχή, αλλά τόσο εξωτική στα μάτια μας πραμάτεια, μετά καθώς περνούσαν τα χρόνια και οι ρωσσοπόντιοι εγκαθίσταντο σε μονιμότερα στέκια, τη θέση τους έπαιρναν νιόφερτοι αφρικάνοι με πανηγυρτζίδικα γκαζτετάκια, για να τη δώσουν στη συνέχεια στους κινέζους με τα ρούχα και τα αυτοσχέδια μπουντουάρ από χαρτόκουτα-δοκιμαστήρια, που στήνανε στα πεζοδρόμια.

Και μέσα σ’ όλο αυτό το πανηγύρι, διαχρονική σταθερά οι γύφτοι, έμποροι επίμονοι και επιδέξιοι στα χαλιά και στις αθάνατες πλαστικές καρέκλες.

Όλοι μαζί, όλοι αντάμα, χύμα στο κύμα, χίλιες φωνές, χίλιες μυρωδιές, χίλια συναπαντήματα, μια αυτοσχέδια χορωδία ετερόκλητων φωνών, που με τη μουσική υπόκρουση των καροτσιών που σέρνονταν, συνέθεταν κάθε Σάββατο την Όπερα της Λαϊκής.

Δεν πέρασε Σάββατο που να μην υπήρχε και μια έκπληξη. Μικρή ή μεγάλη. Πιθανόν για τα δικά μου μάτια μόνο, μιας και κάπου κάπου προσπερνώ τα μεγάλα κι αποθεώνω τα μικρά και τ’ αναπάντεχα. Δεν ήταν λίγες οι φορές που είχα δει τους πάγκους να μετατρέπονται στη στιγμή, άλλοτε σε αυτοσχέδιες θεατρικές σκηνές κι άλλοτε σε μουσικές. Δεν ήταν λίγες οι φορές που είδα γύφτισσες νιές και μεσόκοπες να βάζουν στην μπάντα ηλικία και δισταγμούς και να σαλτάρουν στον πάγκο με τα ρούχα ξεσπώντας σε χορούς λιγωτικούς. Και δώστου από κάτω ο κόσμος να χειροκροτά και να σιγοντάρει και να σιγομουρμουρίζει. Και με τη βία να συγκρατείται, απ’ το ν’ ανέβει κι αυτός πάνω στην πίστα. Και πάνω ο ήλιος να μεσουρανεί και να πυρώνει, κι ο ιδρώτας να κυλά και να ποτίζει τα τελάρα δίπλα, μεταγγίζοντας στα φρούτα λίγους απ’ τους χυμούς των τσιγγάνικων κορμιών.

Πιο κάτω ήταν συνήθως στημένος πάγκος με φρούτα, που για χρόνια εκτελούσε χρέη μουσικής σκηνής με σταθερό πρόγραμμα και με μπαλέτο μάλιστα, από τις κατά καιρούς φιλενάδες των φρουτάδων. Το κασετόφωνο στο τέρμα, λαϊκά καψούρικα του σκοτωμού, παλαμάκια σε συγχρονισμό και κουνήματα του κορμιού, σε συγχρονισμό κι αυτά. Ψώνιζα πάντα απ’ αυτούς για ν’ ακούω τα λαϊκά και να γλιτώνω φράγκα. Δεν ξέρω πως τα κατάφερναν αλλά είχαν οι μπαγάσηδες τις πιο χαμηλές τιμές στη λαϊκή και το καλύτερο πρόγραμμα. Από ποιότητα, δε βαριέσαι. Χόρταινε η ψυχή, κι αυτό έφτανε.

Σήμερα πέρασα, που ‘χα καιρό, απ’ τον Σωτήρη, τον φίλο μου τον φασολά. Σωστό γομάρι, με τετράγωνο κορμί και ολοστρόγγυλο κεφάλι. Κορμί γίγαντα, όμως καρδιά παιδιού. «Πάρτε κόσμε φασόλια, φακές, ρεβίθια. Πάρτε! Εδώ ο Βραστερούλης! Εδώ ο Βραστερούλης!». Πώς να μην τον έχω, τον Βραστερούλη, στην καρδιά μου. Κι ας μ’ έκλεβε στην αρχή στα ρέστα.

Πέρασα κι απ’ τον Κώστα τον ψαρά, που είναι φίλος μου κι αυτός. Μου δίνει φρέσκο ψάρι, έτσι λέει, αλλά κυρίως μου τα δίνει με μεγάλη έκπτωση και μάλιστα ώρες πριν αρχίσει να ρίχνει τις τιμές. 30%, καμιά φορά και 50% λιγότερο. Με λυπάται φαίνεται και με συντρέχει έτσι κακόμοιρο που με βλέπει. «Πού ήσουν τα Χριστούγεννα Κώστα», τον ερώτησα; «Στην Αλβανία», μου απάντησε, «πήγα να δω τους δικούς μου». «Άντε ρε», του λέω. «Δεν θα μου περνούσε καθόλου απ’ το μυαλό!».

Στο έβγα της λαϊκής, στο δρόμο πια για το σπίτι, πήγα να χαιρετίσω και τον λουλουδά. «Τι θα πάρεις σήμερα, κυρά μου;» «Πιάσε ένα μάτσο καλεντούλες», «Άντε, για σένα, πάρε κι ένα μάτσο βιολέτες, κι έχει ο θεός!». «’Εχει», του λέω, «για σένα πάντα θα έχει!».

Πράγματι στις λαϊκές έχει τόσα, που ακόμα κι ο θεός θα τα ζήλευε!

Η Πρόσληψη των Απεργιακών Κινητοποιήσεων (γενικώς)

Η απεργία, σαν μέσο πίεσης μιας επαγγελματικής ομάδας απέναντι σε κάποιον εργοδότη, είτε ιδιωτική επιχείρηση είναι αυτός, είτε το κράτος, έχει σαν πρώτο και κύριο μέλημα να πλήξει. Δεν νοείται απεργία εργαζομένων χωρίς κάποιος άλλος, εκτός των απεργών, να θίγεται ή να υποφέρει. Αλλιώς δεν θα υπήρχε κανένας λόγος και να πραγματοποιηθεί.

Αν πρόκειται για ιδιωτική επιχείρηση, η απεργία πλήττει κυρίως την παραγωγή ή την παροχή υπηρεσιών και δια μέσου αυτών αντανακλάται και σε μια περιορισμένη αλυσίδα ανθρώπων που είναι οι πελάτες και οι προμηθευτές, ενώ αν πρόκειται για το κράτος επιδρά σε ένα πολύ μεγαλύτερο και τυχαίο κομμάτι του πληθυσμού.

Η ταλαιπωρία και η απώλεια αποτελούν λοιπόν ενδογενή χαρακτηριστικά μιας απεργιακής κινητοποίησης και αυτό συνέβαινε πάντα. Η δε επακόλουθη δυσανεξία σπάνια έπαιρνε εκρηκτικές διαστάσεις, βάσει του σκεπτικού ότι σε κάποιο μεταγενέστερο χρόνο οι νυν θιγόμενες ομάδες θα μπορούσαν να βρίσκονται στην ίδια θέση με τους απεργούς. Έτσι, η δυσανεξία έδινε βήμα στην ανοχή.

Όχι τόσο εύκολα πια. Τα τελευταία χρόνια, μέσα από μια βαθμιαία διαδικασία σπασίματος κάθε έννοιας κοινωνικού συμβολαίου, οι απεργίες δεν γίνονται πλέον εύκολα ανεκτές. Όχι μόνο από τους εργοδότες, πράγμα που είναι φυσιολογικό, αλλά και από τους άλλους εργαζόμενους, και μάλιστα με εντελώς φτηνές κάποιες φορές δικαιολογίες, όπως τη δικαιολογία της αφαίρεσης του δικαιώματος του ψωνίζειν και ψωνίζεσθαι ή της στέρησης της ελευθερίας μετακίνησης μετά τροχοφόρου εις τους δρόμους και τα πεζοδρόμια πέριξ του Συντάγματος.

Η παρατηρούμενη με τα χρόνια ελάττωση των αποθεμάτων ανοχής των κοινωνικών στρωμάτων απέναντι στους απεργούς, είναι ένα πραγματικό φαινόμενο το οποίο δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνον με βάση το άδικον της συγκεκριμένης απεργιακής κινητοποίησης, που μπορεί βέβαια κατά περίσταση και να ισχύει Διότι δίκαιες ή άδικες απεργίες γίνονταν πάντα. Και δεν βλέπω το λόγο γιατί να έχει αλλάξει τώρα τόσο πολύ το ποσοστό του ενός είδους εις βάρος του άλλου, της συχνότητας δηλαδή εμφάνισης άδικων απεργιών, έναντι της συχνότητας εμφάνισης των δίκαιων.

Επειδή δεν υπάρχει κάποιος σαφής και συγκεκριμένος κανόνας που να χαρακτηρίζει μια απεργία άδικη ή δίκαια, εκτός κάποιων γενικών νομικών διατάξεων, που δεν έχουν και μεγάλη επίδραση στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης παρά μόνο των δικαστών, το περιεχόμενο της έννοιας «άδικη απεργία» εν πολλοίς διαμορφώνεται κεντρικά από τους κατόχους των μηχανισμών επηρεασμού, που είναι τα ΜΜΕ και η κυβέρνηση.

Ένας από τους μηχανισμούς διαμόρφωσης της κοινής γνώμης είναι και η συκοφαντία, η οποία έχει εφαρμοστεί κατά κόρον και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία. Όταν όλοι αποδεχόμαστε τη διάλυση των εργατικών συνδικάτων, λίγοι εξετάζουμε και τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάλυση αυτή, μιας και είναι δύσκολο να παραδεχτούμε ότι η διάλυση υπαγορευόταν από την εξάλειψη της αναγκαιότητας ύπαρξής τους λόγω βελτίωσης των εργασιακών συνθηκών. Επί τροχάδην, ο ένας μηχανισμός είναι η απειλή απόλυσης των οργανωμένων και ο άλλος, η κατασυκοφάντηση.

Η πιο κοινή μορφή λοιπόν συκοφαντίας των απεργιακών κινητοποιήσεων είναι η παρουσίαση όλο και συχνότερα των εργασιακών διεκδικήσεων ως συντεχνιακών. Με το άκρως αρνητικό περιεχόμενο που αποδίδεται στη λέξη αυτή, ως απόσπασης προνομίων, ο προσανατολισμός της κοινής γνώμης είναι μια εύκολη πλέον δουλειά, μιας και δεν είναι πολλοί αυτοί που θα καθίσουν να διερευνήσουν το ιστορικό και τα εσωτερικά προβλήματα των απεργών ομάδων, ώστε να σχηματίσουν μια όσο το δυνατόν αντικειμενικότερη άποψη.

Ένας άλλος μηχανισμός απαξίωσης των απεργιών είναι και ο χαρακτηρισμός τους συλλήβδην ως αντικοινωνικών, άποψη που αντιλαμβάνεται την διεκδίκηση σαν ένα zero sum game, με την έννοια ότι αυτό που θα κερδίσει η μια ομάδα, αυτόματα θα χαθεί από κάποια άλλη. Κάτω από την οπτική αυτή οι οποιεσδήποτε διεκδικήσεις ακυρώνονται στη συνείδηση της κοινωνίας και ουδέποτε νομιμοποιούνται.

Εν όψει λοιπόν των απεργιακών κινητοποιήσεων των αγροτών και των όσων επόμενων θα ακολουθήσουν, καλό είναι να τα έχουμε όλα αυτά υπ’ όψιν μας πριν αρχίσουμε να κρίνουμε και να κατακρίνουμε.

Το "Τέρας" Επιστρέφει!

Ακόμα δεν μάς τέλειωσε η κρίση, κι αρχίσανε τα όργανα. Όχι τα κλαρίνα, αυτά μάς τα παίζουνε μονάχα εδώ, αλλά τα τύμπανα. Τα τύμπανα του πολέμου ενάντια σ’ έναν παλιό μας γνώριμο, ευεργέτη στην αρχή, που κατόπιν έγινε εχθρός, μετά σωτήρας, και τώρα πάλι, κατά πως φαίνεται ύπουλος και άκρως επικίνδυνος εχθρός ξανά.

Big Government is Back! Ηχούνε τα ταμ-ταμ, όχι στη ζούγκλα, αλλά στις λεωφόρους της Νέας Υόρκης, στα πάρκα της Ουάσιγκτον και της Βοστόνης, στ’ ανήλιαγα στενά του City. Το Κράτος επιστρέφει, αναγεννημένο, δυνατό, αιμοβόρο, λαίμαργο, αδηφάγο, αρπακτικό και άπληστο, μπαμπούλας και κανίβαλος!

Καλοδεχούμενο πριν από μερικούς μήνες, γενναιόδωρο και χουβαρνταλίδικο, το αποθεώναμε όταν έβγαζε απ’ τις τσέπες του τα τρις, σκορπίζοντάς τα απλόχερα εδώ κι εκεί στα bail-ins και bail-outs. Και να σου, η μια μετά την άλλη οι μωρές παρθένες να σφάζονται στα πόδια του για το ποια θα πρωτοπάρει την ευλογία του και το χαρτζιλίκι της.

Και σήμερα, αφού κατάκατσε κομμάτι η σκόνη, αφού φάγανε, ήπιανε και χορτάσανε, αφού ήρθε κι η ψυχή στον τόπο της, άρχισε η μουρμούρα και η φαγωμάρα: Να διώξουμε τη λέρα από πάνω μας, να στείλουμε το Λεβιάθαν πίσω στη γωνιά εκεί που τον είχαμε κλειδώσει πριν από χρόνια, να το κλείσουμε στο χοντροντούλαπο της ιστορίας, να το κουτσουρέψουμε, να το χαντακώσουμε, να του κόψουμε τα ποδάρια, πριν πάρει τ’ απάνω του και μας καβαλικέψει... Και δεν είναι μόνο ο φόβος για το κράτος που επέστρεψε, αν και ουδόλως ήρθε ακάλεστο, αλλά και για την επικίνδυνη ιδεολογία που φέρνει μαζί του, και ίσως, ίσως και για τους μπολσεβίκους που πιθανόν θα φέρει στο μέλλον.

Αυτά συμβαίνουν λοιπόν τούτες τις μέρες σ’ Αμερική και Βρετανία. Βλέποντας λοιπόν τη δική μας ανάρτηση για το μέγεθος του Δημόσιου Τομέα στην Ελλάδα, το περιοδικό Economist (23/1/10) από ζήλια προφανώς και όχι από τίποτε άλλο, αφιέρωσε πολλές σελίδες από την ύλη του στο πρόβλημα της επανάκαμψης του κράτους στις δυο αυτές χώρες ειδικά, αλλά και αλλού γενικά. Για την Ελλάδα προφανώς, δεν χρειάστηκε να κάνει καμιά ιδιαίτερη μελέτη, καθ’ ότι βασίστηκε στα δικά μας (της ανάρτησης εννοώ) αξιόπιστα στοιχεία.

Ξαφνικά λοιπόν, διαπιστώθηκε ότι το κράτος είχε αρχίσει να θεριεύει ήδη από τον πατέρα Bush και πολύ πριν από το 2009 και ειδικά από τα υπέρογκα κονδύλια που ξοδεύτηκαν στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, αλλά και, προσέξτε, στο Medicare, δλδ το ταμείο υγείας για τους ηλικιωμένους. Το ίδιο είχε συμβεί λίγο πολύ και στη Βρετανία με την αύξηση επί Brown, των δαπανών για την Υγεία και την Εκπαίδευση.

Η μεγέθυνση του «τέρατος», (Δημόσιες Δαπάνες σαν ποσοστό του ΑΕΠ) για Γαλλία, Βρετανία, Γερμανία, Καναδά και Αμερική φαίνεται στο παρακάτω γράφημα, όπου για το 2009 και κατά τη σειρά των χωρών όπως παρατίθενται πιο πάνω, ξοδεύτηκε το 55%, 52.5%, 47%, 44% και 42% του ΑΕΠ αντιστοίχως. Για την Ελλάδα το αντίστοιχο ποσό θα πρέπει να ήταν γύρω στο 44%, (not bad).

Είναι χαρακτηριστικό το μεγάλο πήδημα που εμφανίζουν οι Δ.Δ. στη Βρετανία και Αμερική μετά το 2000 περίπου, (προφανώς λόγω της 11/9), οι οποίες έκτοτε ακολουθούν μια σταθερή ανοδική πορεία για όλη τη δεκαετία. Είναι ολοφάνερη επίσης η αύξηση των Δ.Δ. της τάξης περίπου του 2%-3% την τελευταία χρονιά σε όλες τις χώρες, λόγω του ξεπλύματος της κρίσης.

Οι Δ.Δ. σε σχέση με τα έσοδα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης στην Αμερική, από το 1950 και εντεύθεν απεικονίζονται στο επόμενο γράφημα, το οποίο, με την ψαλίδα συνέχεια ν’ ανοίγει, δεν φαίνεται και ιδιαίτερα κολακευτικό για τα ελλείμματα της φίλης χώρας. Σήμερα όπως πληροφορούμαστε, το έλλειμμα της Αμερικής ανέρχεται στο 12% του ΑΕΠ, νούμερο οικείο και θαρρείς μαγικό, το οποίο ως γνωστόν χρηματοδοτείται από την Κίνα. Εμάς απ’ ότι άκουσα δεν μας καταδέχτηκαν στην χθεσινή δημοπρασία.

Προφανώς η μετατόπιση της ισχύος από την Ν. Υόρκη (Αγορές), στην Ουάσιγκτον (Κυβέρνηση-Κράτος), δεν είναι κάτι που θα χαροποιούσε τους πρώτους και δεν είναι περίεργο που έχουν ήδη ξαμοληθεί να εξαπολύουν μύδρους προς όποια κατεύθυνση μπορούν. Δυσανεξία που, όπως προβλέπω θα μεγαλώνει διαρκώς.

Το αστείο της υπόθεσης είναι ότι την τωρινή στιγμή κανένας τους δεν έχει την έξωθεν καλή μαρτυρία για να διεκδικήσει την πρωτοκαθεδρία στη συνείδηση του κόσμου. Αμφότερα, τόσο το κράτος, από παλιές αμαρτίες, όσο και οι Αγορές, από νέες, έχουν αρκετά λερωμένη τη φωλιά τους. Ο πόλεμος στην Αμερική είναι ήδη φανερός, ειδικά τώρα που ο Obama προσπαθεί να περάσει ένα δημόσιο σύστημα Υγείας. Στη Βρετανία, μάλλον το αντίθετο θα συμβεί, μιας και με τους εργατικούς να χάνουν και τους συντηρητικούς να αναλαμβάνουν, το κράτος θα ξανακάτσει στη γωνιά.

Πάντως βγαίνοντας οι χώρες, όσες το κατορθώσουν, από την κρίση θα έχουν και με αυτό το διαχρονικό αλλά καυτό πρόβλημα να αναμετρηθούν.

Έλλειμμα Αξιοπρέπειας στον Καιρό των Κερδοσκόπων

Είναι φανερό ότι η Κυβέρνηση τρέχει και δεν φτάνει. Τα λεφτά που υπολόγιζε ότι θα βρει, στην πραγματικότητα δεν υπήρχαν. Δεν μάς αποκάλυψε βέβαια τον τόπο που ήταν θαμμένα, πιθανόν από φόβο μήπως εμείς σαν πιο δαιμόνιοι θα την προλαβαίναμε και θα τα δεσμεύαμε πρώτοι. Το πιο πιθανό βέβαια είναι ότι γνώριζε τον τρόπο, αλλά μάς το κρατούσε μυστικό, φοβούμενη αντιδράσεις για έναν χειρισμό που υποπτευόταν ότι δεν θα ήταν και ο πιο ενδεδειγμένος.

Με τα ταμεία άδεια η Κυβέρνηση συνειδητοποίησε κάπως όψιμα ότι δεν θα είχε και πολλά περιθώρια να ασκήσει ίδια οικονομική πολιτική. Με την ουρά στα σκέλια και το βλέμμα χαμηλό από ντροπή για τον πρότερο άσωτο βίο, βγήκε στη ρούγα, στο σεργιάνι τσιγγάνα τουρκογύφτισσα για περισσότερα δανεικά, τυπτόμενη και προσκυνώσα. Τίποτε πιο άστοχο από το να κλαίγεσαι, να παρακαλάς και να ζητάς συγνώμη. Τα αποτελέσματα είναι πλέον ορατά: μάς έχουν στο ταψί και μάς χορεύουν.

Ποιοι; Μα οι "Αγορές"! Και ποιες είναι οι "Αγορές" παρακαλώ; Μήπως αυτά που μάθατε στα αξιοσέβαστα εγχειρίδια περί προσφοράς και ζήτησης, περί ισορροπίας, και περί άλλων συναφών; Ξεχάστε τα. Στην προκειμένη, οι "Αγορές" συνίστανται σε ένα συνοθύλευμα μεγαλο-δημοσιογράφων «έγκυρων» οικονομικών εφημερίδων και περιοδικών, με την εγκυρότητα να απονέμεται σαν τίτλος τιμής σε αυτούς που υφαίνουν αριθμούς και ντύνουν πορίσματα με επιστημοσύνη ώστε η ζυγαριά να μένει πάντοτε γερμένη προς τη μεριά των ισχυρών, διαφόρων κοινοτικών παρατρεχάμενων, που άλλα λέει ο ένας τη μια μέρα, άλλα λέει ο άλλος την άλλη, ενός εσμού συνασπισμένων τραπεζιτών που βρήκαν την ώρα να κάνουν τη μπάζα της ζωής τους, και κάποιων αυτόκλητων οίκων ανοχής που μπήκαν μπροστά και κάνουν παιχνίδι για να μη βγούνε, λέει, στη μοιρασιά της λείας τα μαχαίρια και σφαχτούνε.

Αυτές είναι λοιπόν οι Αγορές, και αυτό τον οχετό νταβατζήδων και στυγνών εκβιαστών οφείλουμε να προσκυνήσουμε. Οποία κατάντια, έλεγε θυμόσοφα η γιαγιά μου, ν’ αναγκάζεσαι να φιλάς κατουρημένες ποδιές; Κι οποία έλλειψη αξιοπρέπειας εκ μέρους των δικών μας κυβερνώντων, θα προσέθετα κι εγώ, η εγγονή, που πάνε και διαπραγματεύονται με τυχοδιώκτες!

Πολύ άσχημα το παίζει το παιχνίδι αυτό η Κυβέρνηση. Πολύ έχει σκύψει τη μέση και δεν θα το κερδίσει. Διότι όσο βρίσκεται κάποιος μπόσικος και υποτελής τόσο ο άλλος σηκώνει κεφάλι και απαιτεί. Απαιτεί, απαιτεί μέχρι που να τονε σβήσει.

Το πρόβλημα με τις «Αγορές» δεν είναι ότι διαβλέπουν χρεοκοπία και μας εκβιάζουν, μιας και οι ετυμηγορίες είναι αντιφατικές, αλλά ότι επιπλέον έχουν αντιληφθεί ότι μπορούν και οι ίδιες να προκαλούν χρεοκοπία αν το επιθυμήσουν, ενσπείροντας τον πανικό και δημιουργώντας ή επιτείνοντας ένα κλίμα καταστροφής. Αυτό άλλωστε είναι το ίδιον της Οικονομίας, και ένας από τους λόγους που δεν μπορεί να ενταχθεί στους κόλπους της Επιστήμης, όπως πολύ θα το επιθυμούσε. Καθ’ ότι σε αντίθεση με τις επιστήμες, η μέτρηση εδώ έχει απευθείας επίπτωση στο αποτέλεσμα. Για παράδειγμα ενώ η μέτρηση της θερμοκρασίας σε ένα φυσικό σύστημα δεν επιδρά στην θερμοκρασία, στην Οικονομία η μέτρηση (π.χ. η απόφανση για την τιμή μιας μετοχής) έχει άμεση επίδραση στη τιμή της δια του μηχανισμού του χρηματιστηρίου.

Το πρόβλημα των «Αγορών» δεν είναι φυσικά η επιστροφή της χώρας στην ευημερία για το δικό της καλό, αλλά για το δικό τους, πράγμα που δεν είναι το ίδιο. Το δικό τους καλό δεν είναι το δικό μας. Οι «Αγορές» απαιτούν μείωση των ελλειμμάτων ώστε να διαφυλάξουν τις επενδύσεις τους, και γιαυτό απαιτούν περιστολή των δημοσίων δαπανών. Και η μόνη συνταγή που προτείνουν είναι Μείωση των Μισθών, μάντρα που η Κυβέρνηση σαν υπνωτισμένη επαναλαμβάνει νυχθημερόν.

Ως γνωστόν τα ελλείμματα περιστέλλονται με δυο τρόπους, 1) μείωση των δαπανών και 2) αύξηση των φορολογικών εσόδων. Το γεγονός ότι οι αγορές βιάζουν μόνο ως προς το πρώτο σκέλος, και όχι ως προς το δεύτερο, είναι ικανό να μας βάλει σε σκέψεις. Διότι αύξηση των φορολογικών εσόδων θα σήμαινε πρώτα απ’ όλα και σύλληψη της μεγάλης έκτασης φοροδιαφυγής των πολυεθνικών εταιριών που είναι εγκατεστημένες στη χώρα.

Ενώ η κυβέρνηση λοιπόν ασχολείται κατά κόρον με την απόδειξη του μπακάλη, του φούρναρη και του περιπτερά, κάνει μόκο για την εν λόγω φοροδιαφυγή. Και ξεσπάει στους γνωστούς υπόπτους τους δημοσίους υπαλλήλους, οι οποίοι κατασυκοφαντημένοι από καιρό αποτελούν τον εύκολο στόχο και το εξιλαστήριο θύμα. Με όπλο την μονιμότητα που απολαμβάνουν, όχι πλέον όλοι όπως παλιότερα, νομίζει ότι νομιμοποιείται και να τους αρμέγει κατά το δοκούν. Η ίδια λοιπόν η εργασιακή ασφάλεια αντί για πλεονέκτημα το οποίο θα έπρεπε όλοι οι εργαζόμενοι ν’ απολαμβάνουν, καθίσταται μειονέκτημα το οποίο και πρέπει να τιμωρηθεί. Και μάλιστα, όπως θα φανεί, εντελώς άδικα.

Διότι, ενώ πέρσι κλήθηκαν οι ιδιωτικοί υπάλληλοι με αποδοχές άνω των 60,000 ευρώ να καταβάλουν την έκτακτη εισφορά των 1000 ευρώ, σήμερα καλούνται όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι με τις μισές αποδοχές να καταβάλουν τουλάχιστον 3000 ευρώ.

Η Κυβέρνηση στον πανικό της είναι φανερό ότι έχει ξεφύγει και δεν ξέρει τι κάνει. Διότι, ακόμα και στην καλύτερη των περιπτώσεων, ακόμα και αν καταφέρει με συνεχείς απομυζήσεις φόρων να κατεβάσει το έλλειμμα εκεί όπου το θέλουν οι «Αγορές», το πέρας της τριετούς διορίας που της έχει παραχωρηθεί θα σημάνει την αρχή ενός νέου κύκλου συσσώρευσης ελλειμμάτων αν δεν φροντίσει εν τω μεταξύ να βάλει χέρι στους μόνιμους μεγαλο-φοροφυγάδες, κι αν δεν ασχοληθεί σοβαρά με το θέμα που λέγεται ανάπτυξη της οικονομίας. Προς το παρόν όμως δεν έχουμε δει τίποτε, πέρα από τις συνήθεις πράσινες γενικολογίες. Και να με θυμηθείτε, ούτε που πρόκειται να δούμε, έτσι που τρέχει πίσω από τα βίτσια των "Αγορών".

Όλοι Εναντίον Όλων

Έχω την εντύπωση ότι αυτό που διαδραματίζεται ολοζώντανο μπροστά στα μάτια μας τους τελευταίους μήνες δεν έχει ξαναματαγίνει. Είναι λογικό σε περιόδους σπάνης οι κοινωνίες να αναταράσσονται. Ίδια τα στόματα, οι πόροι λιγότεροι, καυγάς για το ποιος θα τους πρωτοπάρει.

Έχω επίσης την εντύπωση ότι τα βέλη συνήθως εκτοξεύονται προς την κατεύθυνση εκείνη που με τους χειρισμούς της, τα νομοθετήματά της και τη μέθοδο μοιρασιάς που υιοθετεί συντελεί στη συρρίκνωση της πίτας και στην κακή της μοιρασιά. Η κατεύθυνση αυτή δεν απαρτίζεται από ένα μάτσο ανεξάρτητων ανθρώπων, αλλά από ένα μάτσο ανθρώπων που συνέχονται από μια συγκεκριμένη ιδεολογία ή από ένα ιδιαίτερο τρόπο σκέψης, αν η λέξη ιδεολογία μάς χτυπάει άσχημα στ’ αυτί, για το πώς λειτουργεί ένα κράτος και για το πώς μοιράζονται οι πόροι. Οι μάχες είθισται να είναι ιδεολογικές και οι αντιμαχόμενοι ν’ ανήκουν σε συγκεκριμένες τάξεις, στρώματα ή παπλώματα. Αυτό βέβαια συμβαίνει μόνο όταν το κοινωνικό σώμα είναι σώμα πολιτικό και όχι μάζα ή άθυρμα μεμονωμένων ατόμων. Στην περίπτωση που παύει να ισχύει η πρώτη εκδοχή έχουμε πόλεμο όλων εναντίον όλων και είναι αυτό ακριβώς που αντιλαμβάνομαι να συμβαίνει σήμερα. Ένας τέτοιος πόλεμος, ποιητική αδεία, θα μπορούσε να ονομαστεί και εμφύλιος.

Και αυτό πάλι συμβαίνει όταν η εξουσία ή οι εξουσίες, καταφέρνουν να στρέφουν το δάχτυλο ενοχής και ευθύνης όχι προς τον εαυτό τους, αλλά προς τον καθένα από μάς ξεχωριστά, επικαλούμενες το νεοπαγές ιδεολόγημα περί ατομικής υπευθυνότητας, που συνοψίζεται στο ότι ο καθείς είναι υπεύθυνος για την ατομική και συλλογική κατάντια ή ευημερία.

Την σήμερον ημέραν λοιπόν είμαστε ενάντια στους

αγρότες

λιμενεργάτες

δημοσίους υπαλλήλους

γιατρούς

υδραυλικούς

ηλεκτρολόγους

δικαστές

βουλευτές

υπαλλήλους της βουλής

υπαλλήλους της ΕΡΤ

στελέχη επιχειρήσεων

γκαραζιέρηδες (η αντιδικία είναι πρωτίστως προσωπική)

εκπαιδευτικούς δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

πανεπιστημιακούς

φοιτητές

αστυνομικούς

τράπεζες

ταξιτζήδες

μετανάστες,

ενώ κανείς δεν φαίνεται να είναι ενάντια

στον ΣΕΒ

στους εμπόρους όπλων και

στους νταβατζήδες, όπως προσδιορίστηκαν από τον Καραμανλή το νεώτερο.

Αντίθετα η μόνη κοινωνική αλληλεγγύη που φαίνεται να εκδηλώνεται είναι αυτή προς τις καθαρίστριες.

Αν τα προηγούμενα φέρνουν στο νου τη Χομπσιανή εκδοχή της κοινωνίας, μένει να δούμε μόνο ποιος θα είναι ο Λεβιάθαν.

Υ.Γ. Στη φωτογραφία επάνω απεικονίζεται ο Thomas Hobbes (1588-1679)

Είναι το Δημόσιο Τέρας;

Τις τελευταίες δεκαετίες, για λόγους που σχετίζονται με την επέλαση της νεοφιλελεύθερης οικονομίας και οι οποίοι έχουν κατά κόρον εξηγηθεί, ο Δημόσιος Τομέας τόσο από άποψη μεγέθους, όσο και από άποψη παραγωγικότητας βρίσκεται σε καθεστώς συνεχούς κατασυκοφάντησης και επίθεσης. Ο προσδιορισμός της παραγωγικότητας του Δημοσίου είναι εξ ορισμού προβληματικός και όσοι συνεχίζουν να αναφέρονται σ’ αυτή και να την συγκρίνουν με την παραγωγικότητα του ιδιωτικού τομέα, κάτι άλλο πονηρό έχουν στο μυαλό τους. Υπάρχει άφθονη βιβλιογραφία γιά όποιον δεν πείθεται.

Όσον αφορά το μέγεθος του δημοσίου τομέα από άποψη απασχολουμένων, (23%), σε προηγούμενη ανάρτηση δείξαμε ότι είναι συγκρίσιμο της Βρετανίας, (20%) και αρκετά μικρότερο της Γαλλίας, (30%) και των Σκανδιναβικών χωρών, (27%-34%).

Τις μέρες αυτές, η κυβέρνηση μετά το κεφαλοκλείδωμα που υπέστη από τους φίλους μας της ΕΕ, για άλλη μια φορά αποφάσισε να στοχοποιήσει τον δημόσιο τομέα και τους υπαλλήλους της, βάζοντας χέρι στους μισθούς και τα επιδόματα, τα οποία ειρήσθω εν παρόδω, θεσπίστηκαν και πάλι εκ του πονηρού ώστε να μειώνεται το ύψος των δώρων και των αυξήσεων τα οποία είθισται να υπολογίζονται επί των βασικών μόνο και όχι επί των συνολικών αποδοχών.

Επειδή, λόγω ενδογενούς καχύποπτης φύσης, δύσκολα πείθομαι από κοινές και τετριμμένες «αλήθειες» φόρεσα άνετα παπούτσια και βγήκα για σεργιάνι στο διαδίκτυο ώστε να αντικρίσω με τα ίδια μου τα μάτια το πελώριο αυτό τέρας. Φυσικά πάντα σε σύγκριση με άλλες χώρες από την ίδια συνομοταξία των ανεπτυγμένων.

Τα αποτελέσματα παρατίθενται στα 4 γραφήματα που ακολουθούν και αφορούν μόνο τα δημόσια έξοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ, στο σύνολό τους (Fig. 1) και ανά κατηγορία (Fig. 2-4). Τα στοιχεία, τα καλύτερα που ψάρεψα, ανήκουν στον ΟΟΣΑ, είναι του 2005, και βρίσκονται εδώ. Πληροφοριακά, η μαύρη γραμμή αντιστοιχεί σε τιμές Ελλάδας και είναι μόνο για να διευκολύνει τη σύγκριση με τις άλλες χώρες.

Η πρώτη έκπληξη (Fig. 1), ήταν ότι σε δημόσιες δαπάνες, 39% του ΑΕΠ, η χώρα μας είναι μάλλον στα χαμηλά, συγκρίσιμη με Ιρλανδία και ΗΠΑ και με μόνη την Ιαπωνία να μας υπολείπεται.

Fig. 1

Στην Fig. 2, όπου απεικονίζονται οι δαπάνες σε δημόσια αγαθά και υπηρεσίες, και πάλι κατέχουμε χαμηλή θέση, πλάι-πλάι με την Ιρλανδία και τις ΗΠΑ.

Fig. 2

Στις δε δαπάνες για τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων (Fig. 3), και πάλι δεν μπορούμε να υπερηφανευόμαστε για τη γαλαντομία του κράτους μας, μιας και εκτός των συνήθων υπόπτων έρχεται τώρα και η Γερμανία να μάς συμπαρασταθεί.

Fig. 3

Όσον αφορά τις κοινωνικές δαπάνες, (Fig. 4), δεν τα πάμε καθόλου άσκημα, με τη Γερμανία, Σουηδία και Γαλλία να μάς παίρνουν κεφάλι. Σε ποσοστό δε, ξεπερνάμε και την ίδια την πρωτοπόρο Βρετανία, αλλά και τι βλέπω(;), ακόμα και τη Νορβηγία! Αν είναι δυνατόν!

Fig. 4

Το γενικό λοιπόν συμπέρασμα εξ όλων αυτών είναι ότι, παρά τις φωνασκίες, δεν είναι οι μισθοί αυτοί που προκαλούν τη διόγκωση του ελλείμματος. Και βλέποντας πόσο λιγότερα, ακόμα κι από εμάς πληρώνει η Ιρλανδία σε μισθούς, δεν μπορούμε παρά να τη λυπηθούμε που τόσο άδικα κλήθηκε να πληρώσει τη νύφη περικόπτοντάς τους κατά 10%. Αντίθετα, για τη Γαλλία, που του έδωσε και κατάλαβε, δεν έγινε κανένα σούσουρο.

Σαν ποσοστό δε των δημοσίων δαπανών, οι μισθοί στη χώρα μας κατέχουν το 25.6%, τα αγαθά και υπηρεσίες το 17.9% και οι κοινωνικές μεταβιβάσεις το 38.5%. Από τη βόλτα αυτή γύρισα πίσω χωρίς να μπορέσω να βρω στοιχεία για το ύψος των δημοσίων επενδύσεων, που προφανώς δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερες του 18% των δημοσίων δαπανών.

Το ερώτημα λοιπόν που θέτω είναι γιατί οι μισθοί, χωρίς να δικαιολογείται από τα προηγούμενα, υφίστανται τέτοια οξεία επίθεση. Η μόνη απάντηση είναι ότι η κυβέρνηση, αλλά και η κάθε κυβέρνηση δεν τολμάει να βάλει χέρι στη μεγάλη μαύρη τρύπα των άλλων άδηλων δημοσίων δαπανών που είναι οι μίζες, οι προμήθειες, αλλά και οι εξοπλισμοί. Παρεμπιπτόντως για το 2005, οι εξοπλιστικές δαπάνες ανέρχονταν στο 4.3% του ΑΕΠ, με τη Γαλλία στο 2.6%, και τη Σουηδία στο 1.5%.

Υ.Γ. Για το Δημόσιο συνολικά ΕΔΩ

Γυναίκες και Ισλάμ

Τρεις μόνο είναι οι τρόποι που κάποιος μπορεί να βάλει σε ζευγάρι τρία διαφορετικά πράγματα (α,β,γ): ο ένας τρόπος είναι να ζευγαρώσει το α με το β, ο δεύτερος, το β με το γ και ο τρίτος, το α με το γ. Για τα α, β, και γ δεν υπάρχει περιορισμός, μπορεί να είναι ακόμα και λέξεις.

Τις προάλλες έριξα τα ζάρια και μου βγήκαν α=Ισλάμ, β=Γυναίκες, γ=Επιστήμες. Πρώτα πρώτα ζευγάρωσα το Ισλάμ με την Επιστήμη και την μεθεπομένη την Επιστήμη με τις Γυναίκες. Όπως ορθώς κατανοήσατε, για να συμπληρωθεί η τριλογία, σήμερα θα ζευγαρώσω το Ισλάμ με τις Γυναίκες, αν και θα παρασπονδήσω λιγάκι και θα εξετάσω μόνο όσες γυναίκες γειτονεύουν με τις επιστήμες.

Όταν μιλάμε για Ισλάμ, η κουβέντα γρήγορα γυρίζει στη καταπίεση και τις γυναίκες. Στη μαντίλα, στη μπούρκα, και στην υποδεέστερη κοινωνική τους θέση. Στους περιορισμούς και στην υποταγή. Αναμφισβήτητα στα μάτια των δυτικών δεν μπορεί παρά να είναι έτσι. Όπως και στα μάτια πολλών γυναικών εντός του Ισλάμ που τα υφίστανται.

Απ’ την άλλη όμως μεριά διατηρώ και αρκετές επιφυλάξεις στο κατά πόσον εμείς οι δυτικοί μπορούμε να κρίνουμε και να κατακρίνουμε με τόση σιγουριά μιαν άλλην, άγνωστη σε μάς κοινωνία, η οποία βρίσκεται στον αντίποδα της δικής μας. Διαφορετικές κοινωνίες αξιοδοτούν με διαφορετικό τρόπο συμπεριφορές και γεγονότα, όχι πάντοτε κατανοητά από τους άλλους. Και το λέω αυτό έχοντας σαν παράδειγμα την εντελώς διαφορετική πρόσληψη της μαντίλας από τους μεν και από τους δε. Για μεν τους δυτικούς αποτελεί έκφραση γυναικείας καταπίεσης, για δε τις μουσουλμάνες έκφραση ελευθερίας, όσον αφορά την έκφραση μέσω αυτής, της ιδιαίτερής τους ταυτότητας.

Και αυτό το συνειδητοποίησα όταν άκουσα τον Eduard Said να λέει ότι η μαντίλα αναβίωσε στην Αίγυπτο κατά την περίοδο της αγγλικής κατοχής, σαν ένας τρόπος σιωπηρής αντίστασης στον κατακτητή και σαν έμπρακτη δήλωση προσήλωσης στις τοπικές πολιτισμικές αξίες. Σήμερα πολλές μουσουλμάνες υιοθετούν τη μαντίλα για τον ίδιο ακριβώς λόγο. Έχουν γίνει γνωστοί οι τρόποι με τους οποίους οι φοιτήτριες μετέρχονται των απαγορεύσεων της μαντίλας στους πανεπιστημιακούς χώρους στην Τουρκία και την Αίγυπτο Το να τους αποσπάσεις τη μαντίλα είναι σαν να τους αποσπάς με βίαιο τρόπο την εθνικότητα. Και ως προς αυτό το σημείο τις κατανοώ.

Φαντάζομαι ότι υπάρχουν και άλλα παραδείγματα τα οποία αν αποσπασθούν από τις δικές τους συντεταγμένες, στα δυτικά μάτια θα παραμένουν ανεξήγητα. Η απαίτηση κάθε πολιτισμός να κρίνεται μέσα στο δικό του πλαίσιο και όχι με κριτήρια δανεικά από άλλες κουλτούρες, νομίζω ότι ανήκει στον Claude Levi Strauss, ο οποίος και κατηγορήθηκε για σχετικισμό. Είτε έτσι όμως, είτε αλλιώς, προσωπικά αισθάνομαι ότι οι κρίσεις μου θα χωλαίνουν αν δεν ακούσω τις αιτιάσεις και της άλλης πλευράς, εν προκειμένω της μουσουλμανικής.

Μου φαίνεται ότι ξεμάκρυνα αρκετά από τον αρχικό μου στόχο, που ήταν να δείξω τη σχέση των γυναικών με τις επιστήμες στις μουσουλμανικές χώρες. Και τούτο, γιατί ακόμα και με όλα τα άλλα να παραμένουν σταθερά, ceteris paribus, όπως λένε οι οικονομολόγοι, ο βαθμός πρόσβασης των γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δείχνει και το βαθμό συμμετοχής και επιρροής στα κοινωνικά τεκταινόμενα, αν όχι προς το παρόν, σίγουρα στο εγγύς μέλλον. Διότι δεν μπορείς με τη μόρφωση ν’ ανοίγεις τα μάτια σε τόσο γυναικόκοσμο και από την άλλη μεριά να συνεχίζεις να του κρατάς το στόμα κλειστό. Το φαινόμενο «Γυναίκα στο Ισλάμ» νομίζω ότι είναι περισσότερο πολύπλοκο απ’ όσο θέλουμε να πιστεύουμε και ότι χρειάζονται λεπτότεροι χειρισμοί στην εξέτασή του.

Λοιπόν, όσον αφορά τη συμμετοχή των γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση:

Στο Ιράν, οι γυναίκες στα πανεπιστήμια είναι περισσότερες από τους άνδρες, λόγω απροθυμίας των τελευταίων να σπουδάσουν. Ευκαιρία, που οι γυναίκες έχουν αρπάξει από τα κέρατα και τα προγνωστικά λένε ότι σε λίγες δεκαετίες αυτές θα είναι και τα μόνα αφεντικά στη χώρα. Προς το παρόν όμως, για να εξασκήσουν οποιοδήποτε επάγγελμα χρειάζονται την άδεια του συζύγου τους. Πιστεύω όμως ότι λόγω φυσικής επιλογής αυτό το εμπόδιο σύντομα θα πάψει να υφίσταται. Άνδρες αρνητικοί στην επιθυμία των συζύγων τους να εργαστούν, απλώς δεν θα επιλέγονται και συνεπώς θα εκλείψουν.

Στη σκληροπυρηνική Σαουδική Αραβία, σύμφωνα με την έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας οι γυναίκες ξεπερνούν κι εδώ τους άνδρες στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, όπως άλλωστε και στην Ιορδανία, το Λίβανο, Τυνησία, Δυτική Όχθη και Γάζα. Με στοιχεία του 2006 από τους 636,245 φοιτητές, 268,080 είναι αγόρια και 368,165 κορίτσια. Ενώ τα κορίτσια που εκπονούν διδακτορικό ανέρχονται σε 1,117, αριθμός που είναι πολύ κοντά σε αυτόν των αγοριών, 1,293. Οι περισσότερες όμως γυναίκες σπουδάζουν στον τομέα της εκπαίδευσης ενώ τους απαγορεύεται να γίνουν μηχανικοί, αρχιτέκτονες και δημοσιογράφοι. Μόλις το 2008 απεφοίτησε η πρώτη ομάδα γυναικών από Νομική σχολή, αν και ακόμα δεν τους έχει επιτραπεί να δικηγορήσουν. Παρ’ όλα αυτά η κυβέρνηση παρέχει πολλές και γενναίες υποτροφίες στις γυναίκες ειδικά, για να σπουδάσουν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, Ευρώπη και Αμερική.

Στην Αίγυπτο, οι γυναίκες κι εδώ αποτελούν το μισό του φοιτητικού πληθυσμού, ενώ όλο και περισσότερες γυναίκες στρέφονται στις θετικές επιστήμες. Οι γυναίκες αποτελούν το 1/3 της κοινότητας των θετικών επιστημόνων. Συγκεκριμένα αποτελούν το 30.7% του ακαδημαϊκού προσωπικού στις θετικές σχολές, το 31.8% στις σχολές πληροφορικής, το 35.8% στις ιατρικές σχολές και 12.3% στις πολυτεχνικές σχολές. Παρ’ όλα αυτά μόνο ένα 2% κατέχει θέσεις σε υψηλές βαθμίδες και προέρχεται κυρίως από τις εύπορες τάξεις.

Στο Κουβέιτ, το 67% των αποφοίτων πανεπιστημίων είναι γυναίκες, αποτελούν το 40% της εργατικής δύναμης και εξασκούν όλων των ειδών τα επαγγέλματα έως CEO, και εκδότριες ισχυρών εφημερίδων.

Η Ιορδανία, η Συρία και ο Λίβανος είναι περισσότερο κοντά στα δυτικά πρότυπα απ’ ότι οι προαναφερθείσες ισλαμικές χώρες και δεν ασχολήθηκα περαιτέρω. Ενδιαφέρθηκα ιδιαίτερα για την Υεμένη, αλλά δεν στάθηκε δυνατό να ξετρυπώσω στοιχεία στα γρήγορα. Φυσικά δεν περιμένω και πολλά, μιας και έχει ακόμα πολλά προβλήματα να αντιμετωπίσει. Μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού αγνοεί ακόμα ανάγνωση και γραφή.

Σε γενικές γραμμές η σύντομη αυτή περιήγηση στο Ισλάμ μου άφησε μια θετική γεύση για το τι μπορεί να περιμένει κανείς από τις γυναίκες εκεί στο προσεχές μέλλον.

Διαφορές των Φύλων στα Μαθηματικά

Δεν ξέρω ποιες προτεραιότητες είχατε εσείς στα σχολειά σας, αλλά στα δικά μας δεν εθεωρείτο κάποιος καλός μαθητής αν δεν πρώτευε στα μαθηματικά. Οι καλοί βαθμοί στο μάθημα αυτό μπορούσαν να αντισταθμίσουν τυχόν ελλείψεις σε μαθήματα θεωρητικής κατεύθυνσης τα οποία στη συνείδηση των γονιών, και κατ’ επέκταση και των μαθητών ήταν μειωμένης σπουδαιότητας συγκρινόμενα με τα μαθηματικά, την άλγεβρα δηλαδή και τη γεωμετρία. Η διάκριση επομένως στα θεωρητικά μαθήματα, αρχαία, λατινικά, έκθεση και γλώσσα, είχε αίγλη κατά τι μικρότερη απ’ ότι η διάκριση στα μαθηματικά. Όποιος δε διακρινόταν και στα δυο, τόσο το καλύτερο γι αυτόν, μιας και τότες είχε όλα τα προσόντα για να γίνει και σημαιοφόρος.

Τα πράγματα στην τάξη ήταν έτσι μοιρασμένα ώστε σε γενικές γραμμές τα μεν θεωρητικά μαθήματα να αποτελούν προνομιακό πεδίο των κοριτσιών, τα δε θετικά, των αγοριών. Δεν γνωρίζω ποιες ήταν οι συνθήκες εκείνες που έδωσαν στα μαθηματικά το συγκεκριμένο πρωτείο. Πιθανόν, κάποιοι να πρόκριναν ότι οι ανώτερες νοητικές ικανότητες αντανακλώνται πιστότερα στην καλή επίδοση στους αριθμούς, παρά στην κατοχή και καλή χρήση της γλώσσας.

Πάντως εμπειρικά και στατιστικά δεδομένα συγκλίνουν στο ότι η σχέση των γυναικών με τα μαθηματικά παραμένει εντελώς άνιση και διαχρονικά προβληματική. Γεγονός που μοιραία θέτει επιτακτικά ερωτήματα για τους παράγοντες εκείνους που συντελούν στον αποκλεισμό των γυναικών από χώρους σπουδών και καριέρας οι οποίοι είναι άμεσα συνδεδεμένοι με την μαθηματική επιστήμη. Οι παράγοντες αυτοί χοντρικά δεν μπορεί παρά να είναι δυο: Φύση ή Κοινωνία. Nature or Nurture? Είναι δηλαδή οι γυναίκες γενετικά προσχεδιασμένες ώστε να αδυνατούν να ανταποκριθούν στις ιδιαιτερότητες της αφηρημένης μαθηματικής σκέψης, ή είναι το κοινωνικό περιβάλλον και το παιδαγωγικό πλαίσιο εκείνα που τις κάνει να μειονεκτούν;

Όπως καταλαβαίνετε, πολλές ειδικότητες είναι μπλεγμένες στη διερεύνηση αυτού του τόσο πολύπλοκου, σύνθετου και αμφιλεγόμενου προβλήματος. Ψυχολόγοι, εξελικτικοί και γνωστικοί, βιολόγοι, νευροφυσιολόγοι που ασχολούνται με την ανατομία του εγκεφάλου, πειραματικοί και θεωρητικοί και μια αράδα από άλλες παρεμφερείς ειδικότητες.

Για να δώσω ένα παράδειγμα από τα καθ’ ημάς, σύμφωνα με την μελέτη της Άννας Χρονάκη, αναπληρώτριας καθηγήτριας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, που διεξήχθη στο πλαίσιο του έργου ΘΕΦΥΛΙΣ κατά το ακαδημαϊκό έτος 2003-4 στα τμήματα Μαθηματικών της χώρας μας, βρέθηκε ότι τα περισσότερα μέλη ΔΕΠ ήταν άνδρες, με την κατά φύλο κατανομή διδασκόντων να είναι περισσότερο άνιση στις υψηλότερες βαθμίδες. Για παράδειγμα, στη βαθμίδα του καθηγητή 93,5% ήταν άνδρες και μόνο 6,5% γυναίκες, ενώ στη βαθμίδα του αναπληρωτή καθηγητή 87% ήταν άνδρες και 13% γυναίκες. Στις βαθμίδες του επίκουρου καθηγητή και του λέκτορα η άνιση κατανομή συνεχίζει, παρόλο που δίνεται η αίσθηση για μια μείωση των έντονων διαφορών. Συγκεκριμένα στη βαθμίδα του επίκουρου καθηγητή υπήρχαν 75,5% άνδρες έναντι 24,5% γυναίκες και στη βαθμίδα του λέκτορα 68% άνδρες έναντι 32% γυναίκες.

Σε διεθνές τώρα επίπεδο, η ίδια εργασία της κ. Χρονάκη μας πληροφορεί ότι για τη σχέση φύλου και επίδοσης στα σχολικά μαθηματικά έχουν διεξαχθεί τρεις μεγάλες μελέτες: η First Ιnternational Mathematics Study το 1964 σε 10 χώρες, η Second International Mathematics Study κατά τα έτη 1980-82 σε 15 χώρες, και η Third International Mathematics and Science Study (TIMSS) ανάμεσα στα 1994-97, σε περισσότερες από 40. Ενώ λοιπόν στις δύο πρώτες γενιές μελετών τα αγόρια βρέθηκε να υπερτερούν των κοριτσιών στα tests, στη τελευταία φαίνεται τα κορίτσια να σημειώνουν ίδιες, αν όχι καλύτερες επιδόσεις από τα αγόρια. Ωστόσο, πρόσφατες αναλύσεις στο πρόγραμμα αξιολόγησης PISA 2003, καταδεικνύουν ότι οι έμφυλες διαφορές εξακολουθούν να υπάρχουν, παρόλο που δεν είναι πάντα στατιστικά σημαντικές. Με εξαίρεση την Ισλανδία, τα αγόρια μοιάζει να υπερέχουν συστηματικά έναντι των κοριτσιών τόσο σε διαφορετικές χώρες όσο και σε διαφορετικές περιοχές των μαθηματικών, καθ’ ότι κάθε μια από τις προηγούμενες μελέτες εστίασε και σε διαφορετικές δεξιότητες.

Τα τελευταία νέα από το μέτωπο της μελέτης των έμφυλων διαφορών στα μαθηματικά έρχονται από την μετα-ανάλυση των αποτελεσμάτων της TIMSS και PISA μαζί, από την Nicole Else-Quest και την ομάδα της στο Villanova University, PA, που περιελάμβαναν 493,465 μαθητές ηλικίας 14-16 από 69 χώρες.

Και τα νέα, κορίτσια, όπως μάς διαβεβαίωσε η προφεσόρισσα δεν ήταν καθόλου κακά για μάς! Σε σύγκριση με τ’ αγόρια δεν τα πάμε κι άσκημα, αν και σε μερικές χώρες τα πάμε καλύτερα απ’ ότι σε άλλες. Και μαντέψτε πού: εκεί όπου και οι διαφορές των φύλων σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο είναι και οι μικρότερες. Παρ’ όλα όμως τα στερεότυπα που κι εδώ μας ακολουθούν, τα κορίτσια σκίζουμε!

Ζορίζοντας παραπάνω το πράγμα, η ομάδα έρευνας βρήκε ότι τα κορίτσια θα αναπτύξουν όλες τους τις μαθηματικές ικανότητες αν τους δοθούν τα κατάλληλα εκπαιδευτικά εργαλεία και τα κατάλληλα πρότυπα γυναικών που διέπρεψαν και διαπρέπουν στα μαθηματικά. Αν φυσικά τ’ ανακαλύψουν. Μια Υπατία δεν είναι από μόνη της αρκετή, ούτε και οι κάποιες λίγες άλλες που βιογραφούνται στο ωραίο βιβλίο «Το Παντελόνι του Πυθαγόρα».

Αλλά το πιο βασικό εύρημα της έρευνας είναι ότι εκεί που κυρίως την πατάνε είναι στο θέμα της αυτοπεποίθησης και των κινήτρων και όχι της βιολογικής κατασκευής. Δεν είναι δα και δύσκολο να διακρίνουμε πόσο, ακόμα και σήμερα, οι οικογένειες και τα σχολεία ποντάρουν στα αγόρια και πόσο λιγότερο στα καημένα τα κορίτσια. Δώστε λοιπόν αυτοπεποίθηση και κίνητρα στα κορίτσια και θα σαρώσουν!

Τα αποτελέσματα κι από μια άλλη πρόσφατη έρευνα από το Madison University έδειξαν επίσης προς την κατεύθυνση των κοινωνικών/πολιτισμικών αφετηριών ως υπευθύνων για την αποθάρρυνση των γυναικών. Οι απαντήσεις στα τρία ερωτήματα που τέθηκαν, όσον αφορά στην έμφυλη διαφορά στις μαθηματικές επιδόσεις 1) στο γενικό πληθυσμό και 2) ανάμεσα στους προικισμένους και 3) στο κατά πόσον υπάρχουν γυναίκες με ιδιαίτερες μαθηματικές ικανότητες, ήταν κατά σειρά ΟΧΙ, ΟΧΙ, ΝΑΙ.

Σήμερα στην Αμερική υπάρχουν τόσα κορίτσια όσα και αγόρια στην επιλογή των μαθηματικών στο σχολείο και οι επιδόσεις τους είναι παρόμοιες. Παρ’ όλα αυτά μόνο το 30% των διδακτορικών στα μαθηματικά απονέμονται σε γυναίκες. Πάλι καλά, αν σκεφτεί κανείς ότι μισό αιώνα πριν το ποσοστό αυτό ήταν γύρω στο 5%.

Φυσικά δε λείπουν και οι απόψεις που αποδίδουν γενετική βάση στη μαθηματικά ικανότητα. Με πρώτο και καλύτερο τον Larry Summers, τέως πρόεδρο του Harvard και νυν οικονομικό σύμβουλο του Obama, ο οποίος είχε αποδώσει, προφανώς πριν αναλάβει αυτό το πόστο, τις μαθηματικές ικανότητες των ανδρών στη μεγαλύτερη γενετική τους διαφοροποίηση. Σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς του Summers, τα αποτελέσματα της ομάδας του Madison έδειξαν ότι παρόμοια διαφοροποίηση υπήρχε στα tests τόσο των κοριτσιών όσο και των αγοριών.

Όποιος έχει όρεξη για περαιτέρω βόλτες στο διαδίκτυο μπορεί να ανακαλύψει πληθώρα μελετών για τη σχέση μαθηματικών επιδόσεων και κοινωνικών παραγόντων, παραγόντων που διαμορφώνουν την εικόνα που έχουν οι γυναίκες για τον εαυτό τους και οι άλλοι γιαυτές. Φυσικά, όσοι έχουν αντίθετη αλλά τεκμηριωμένη άποψη, ας κοπιάσουν να την καταθέσουν!

Εκπαίδευση και Έρευνα στο Σύγχρονο Ισλάμ

Και τα δυο, είδηση και συνέντευξη, μού ήρθαν απανωτά, το ένα μετά τ' άλλο. Πρώτα στις 12 Ιανουαρίου, η είδηση για την περίεργη δολοφονία έξω από το σπίτι του από εκρηκτικό μηχανισμό, του Masoud Alimohammadi καθηγητή φυσικής υψηλών ενεργειών στο πανεπιστήμιο της Τεχεράνης, και στο κατόπι, την επομένη, η συνέντευξη στο περιοδικό New Scientist, του Jim Al-Khalili, του ιρακινής καταγωγής καθηγητή πυρηνικής φυσικής στο πανεπιστήμιο του Surrey στην Αγγλία. Παρεμπιπτόντως ο Al-Khalili είναι αρκετά γνωστός στην Ελλάδα, μιας και δυο του βιβλία με τίτλους «Κβαντικά Παράδοξα» και «Σκουληκότρυπες, Μαύρες Τρύπες και Χρονομηχανές» κυκλοφορούν μεταφρασμένα από τις εκδόσεις «Τραυλός».

Από την είδηση της δολοφονίας του Ιρανού καθηγητή, για την οποία κανείς δεν ανέλαβε ακόμα την ευθύνη, αν και η Τεχεράνη κατηγορεί ευθέως τους γνωστούς υπόπτους CIA και Mossad, και από τη συνέντευξη του Ιρακινού ομολόγου του για τη συμβολή των Αράβων στις επιστήμες, συνειδητοποίησα ότι σήμερα το Ισλάμ, ακόμα και το πλέον αφορισμένο του κομμάτι, πέρα από οτιδήποτε άλλο κάνει και επιστήμη. Και μάλιστα καλή.

Έτσι είπα να κάνω μια βόλτα στην περιοχή για να δω τι καλούδια θα μπορέσω να συλλέξω.

Καμιά δυσκολία. Το πλέον φιλόδοξο και αδιανοήτως ασύλληπτο στη σύλληψη και την προικοδότησή του παραμένει το KAUST, το King Abdullah University of Science and Technology στη Σαουδική Αραβία. Ιδρύθηκε πρόσφατα σε μια περιοχή 36,000 στρεμμάτων, 80 χιλιόμετρα βορείως της Τζέντα στην Ερυθρά θάλασσα με ένα προϋπολογισμό πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Φιλοδοξεί να πρωτοστατήσει στην έρευνα διεθνώς σε πολλούς και διάφορους, πέρα από τα πετρέλαια, τομείς και με τα πλήρως εξοπλισμένα εργαστήριά του, τους ταχύτερους στον κόσμο υπολογιστές του και την αστείρευτη δυνατότητα προσέλκυσης του καλύτερου επιστημονικού δυναμικού παγκοσμίως, δεν μπορεί παρά να το πετύχει. Είναι δε το πρώτο πανεπιστήμιο στην περιοχή όπου τα δυο φύλα μπορούν να συμβιώνουν στις τάξεις, αλλά προς το παρόν όχι και στους κοιτώνες(!). Μια ματιά στις ερευνητικές του κατευθύνσεις σε τομείς όπως ενέργεια, βιοτεχνολογία, βιοεπιστήμες, υλικά, πληροφορική και μαθηματικά, θα σας πείσει για τους σκοπούς του και γιατί όχι να σας προσελκύσει, μια και τα χρήματα και οι ανέσεις δεν φαίνεται να του λείπουν.

Λίγο παρακάτω, βρίσκεται το εξ ίσου φιλόδοξο Qatar Foundation. Κομμάτι μικρότερο αυτό, μόλις στα 14,000 στρέμματα, πέρα από την εκπαίδευση και έρευνα στοχεύει και στην κοινωνική συνοχή και ανάπτυξη όλης της περιοχής. Απ’ τη ματιά που έριξα στα προγράμματά του αποτελεί αντιπρόσωπο αμερικανικών πανεπιστημίων, αλλά με υποδομές που καμιά σχέση δεν έχουν με τα δικά μας αντίστοιχα κολέγια franchise.

Και τελευταία θ’ αναφερθώ στο Royan Institute for Reproductive Biomedicine, Stem Cell Biology and Technology, της Τεχεράνης, ένα από τα παγκοσμίως πρωτοπόρα ερευνητικά κέντρα στην τεχνολογία βλαστοκυττάρων και αναγεννητικής (regenerative) ιατρικής, όπως άλλωστε το ομολογεί και το ίδιο το CNN.

Σίγουρα, τα προηγούμενα δεν είναι τα μοναδικά και ακόμα πιο σίγουρο, το Ισλάμ δεν είναι μόνο αυτό που μάς παρουσιάζουν κατά κόρον τα ΜΜΕ. Αν ανοίξουμε τα μάτια μας, έχουμε ακόμα πολλά να δούμε και να απορήσουμε.