Η ΚΑΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ: Θεωρίες, θεωρίες, θεωρίες........

Σε προηγούμενο κείμενο παρουσίασα τις δομικές μονάδες που κατά τη γνώμη μου πρέπει να έχει ένα σύστημα γνώσεων για να θεωρείται επιστημονικό και έγκυρο. Αναφέρθηκα τόσο το κριτήριο της επαληθευσιμότητας το οποίο αμφισβητήθηκε από τον Popper, όσο και το κριτήριο της διαψευσιμότητας το οποίο και εισήγαγε στη θέση του και το οποίο εξ ίσου αμφισβητήθηκε, όπως και όλα όσα συντάχτηκαν μετέπειτα με σκοπό ν’ αμφισβητήσουν κάποια προηγούμενά τους. [Περί Ψευδοεπιστήμης, ΕΔΩ]

Η αντίρρηση του Popper στην Επαγωγική Λογική ήταν ότι δεν αρκεί να συσσωρεύει κανείς μόνο γεγονότα που να επαληθεύουν μια θεωρία, αλλά θα πρέπει η υπό επικύρωση θεωρία να παρέχει η ίδια τις δυνατότητες εκείνες, (κάποιο πείραμα ή κάποια παρατήρηση), που να μπορούν να την καταστήσουν διαψεύσιμη και να την ανασκευάσουν. Ο Popper στην διατύπωσή του αυτή είχε μόνον αγαθές προθέσεις στοχεύοντας στη διάσωση της επιστήμης από τους 'εχθρούς' της. Για τον Popper, «μια θεωρία μπορεί να είναι επιστημονική ακόμα και όταν δεν υπάρχει κάποια απόδειξη υπέρ της, ή μπορεί να είναι ψευδοεπιστημονική ακόμα και αν έχει όλες τις αποδείξεις με το μέρος της». Το κεντρικό σημείο γι αυτόν είναι το κατά πόσον οι θεωρίες μπορούν να παρέχουν δυνατότητες ανασκευής τους.

Αυτό, όμως είναι και σωστό και λάθος. Σωστό, γιατί ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι έχουμε εξετάσει όλα τα σχετικά γεγονότα. Μπορεί κάποιος για παράδειγμα, να μαζεύει μόνο δεδομένα που επαληθεύουν μια θεωρία, ή για να μην τον αδικήσουμε, να τυχαίνει όλα τα δεδομένα που έχουν περιπέσει στην αντίληψή του να την επαληθεύουν, ενώ να αγνοεί, είτε εσκεμμένα είτε από άγνοια την ύπαρξη άλλων που την διαψεύδουν.

Από την άλλη μεριά, το κριτήριο διαψευσιμότητας εμπεριέχει αρκετά αδύναμα σημεία, τα οποία επισημάνθηκαν από πολλούς.

Διότι
1). Κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι όλες οι επιστημονικές θεωρίες βασίζονται σε εμπειρικά δεδομένα τα οποία προσπαθούν ν’ αναπαράγουν και ότι μια θεωρία είναι τόσο πιο επιτυχημένη όσο περισσότερα φαινόμενα ΕΞΗΓΕΙ και ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ. Οι θεωρίες αποτιμώνται από τις επιτυχίες και όχι από τις αποτυχίες τους. Τι να κάνουμε, αυτή είναι η πραγματικότητα!

2). Με το να ανάγουμε την επιστημονικότητα μιας θεωρίας στον τρόπο που μπορεί να διαψευστεί, στρώνουμε το έδαφος για την αναγνώριση ψευδοεπιστημονικών θεωριών όπως η Αστρολογία και ο Δημιουργισμός ως επιστημονικών καθ’ όσον περιέχουν στοιχεία τα οποία μπορούν να διαψευστούν.

3). Οι επιστήμονες δύσκολα παραιτούνται από μια Θεωρία επειδή φάνηκε ανίκανη να αναπαράγει ή να προβλέψει σωστά κάποιο φαινόμενο. Η Θεωρία είναι μια μεγάλη Υπερκατασκευή η οποία περιέχει πολλές επί μέρους υποθέσεις, εικασίες και συμβάσεις, οι οποίες και μπορούν να τροποποιούνται στα πλαίσια πάντα της Υπερκείμενης Θεωρίας. Όταν συσσωρευτούν τόσες πολλές αντενδείξεις ώστε η προσθήκη και νέων Πτολεμαϊκών επίκυκλων (τροποποιήσεων) να μην φέρνει την προσδοκώμενη αναπαραγωγή πιο πολλών δεδομένων, τότε η Θεωρία εγκαταλείπεται ή αυτό που είναι και το σύνηθες, περιορίζεται σε ένα μικρότερο πεδίο εφαρμογών, όπως η Νευτώνεια σε σχέση με την Γενική Θεωρία της Σχετικότητας η οποία και την αντικατέστησε. Σε σχέση με τις φυσικές επιστήμες δεν μπορώ να θυμηθώ κάποια Θεωρία η οποία να έχει εγκαταλειφθεί τα τελευταία 200 χρόνια επειδή στηρίχτηκε σε λανθασμένες αρχές. (Η πίστη στην ύπαρξη του αιθέρα αφορά στις υποθέσεις, όχι στις αρχές). Όταν άρχισε η Κλασική Μηχανική να μην μπορεί να εξηγεί τα φάσματα σωμάτων ή ατόμων δεν εγκαταλείφθηκε σαν θεωρία παρά την εισαγωγή της Κβαντικής Μηχανικής. Απλώς στριμώχτηκε λιγάκι σε ότι αφορά το πεδίο εφαρμογών της και συνέχισε να κάνει καλά τη δουλειά της.

4) Ποτέ μια θεωρία δεν εγκαταλείπεται έτσι αυτόματα κι απλά αν δεν υπάρχει ήδη στον ορίζοντα μια άλλη ανταγωνιστική θεωρία η οποία να δίνει ήδη καλύτερα δείγματα γραφής.

Σύμφωνα με τον Lakatos αυτό που ξεχωρίζει την επιστήμη από την ψευδοεπιστήμη είναι κυρίως η ΠΡΟΒΛΕΠΤΙΚΗ ικανότητα της πρώτης. Οι Ψευδοεπιστήμες αυτό που κάνουν είναι να προσπαθούν να ενσωματώσουν γεγονότα ήδη γνωστά.

Ουσιαστική κριτική στον Popper και το κριτήριό του άσκησαν επίσης οι Kuhn και Feyerabend, μόνο που πήγαν τη βαλίτσα ακόμη πιο μακριά, με το να αποδέχονται τον εξωλογικό χαρακτήρα, δηλαδή το αυθαίρετο της επιλογής μιας επιστημονικής θεωρίας, εισάγοντας έτσι στις επιστήμες σχετικιστικές αντιλήψεις. Αυτό συμβαίνει επειδή οι παρατηρήσεις που γίνονται και τα δεδομένα που συλλέγονται από τους επιστήμονες, θεωρούν ότι καθοδηγούνται από ένα θεωρητικό προσχέδιο που είναι ήδη εντυπωμένο στο μυαλό τους. Εξ ου και ο σχετικισμός, καθ όσον κάθε θεωρία κουβαλάει και τα δικά της δεδομένα τα οποία, όπως ισχυρίζονται είναι τέτοια ώστε να την επαληθεύουν.

Και πάλι πιστεύω ότι αυτή η θέση περιέχει στοιχεία και αλήθειας και λάθους. Αλήθειας, διότι όντως οι επιστήμονες θα στρέψουν προς τα ‘κεί την προσοχή τους, όπως τους υπαγορεύουν οι συσχετισμοί που η θεωρία που ακολουθούν πραγματεύεται και υποδεικνύει. Επίσης τα ερωτήματα που θέτουν στη φύση συνάδουν με το πνεύμα της εποχής τους.

Λάθους, διότι πολλές φορές η προηγούμενη τακτική αρνείται να δουλέψει, οπότε οι επιστήμονες αρχίζουν να δοκιμάζουν καινούργιους συσχετισμούς μεταξύ των παραμέτρων που περιγράφουν τα φαινόμενα που εξετάζουν. Οι οποίοι νέοι συσχετισμοί όταν επαναλαμβάνονται και σε πολλές άλλες περιπτώσεις ακολουθώντας το ίδιο σχήμα, τότε σηματοδοτούν την ανάγκη για τη θεωρητική διατύπωση νέων νόμων.

Ακολουθώντας πλέον το σχετικιστικό μονοπάτι, ο δρόμος προς τον παραλογισμό δεν είναι μακρύς, καθ ότι δεν είναι δύσκολο να φτάσει κανείς σε αντιλήψεις του τύπου ότι «οι επιστήμονες δεν ανακαλύπτουν τη φύση της πραγματικότητας, αλλά την δημιουργούν», αντιλήψεις που δεν είναι μακριά από την μηδενιστική αντίληψη ότι όλες οι μορφές γνώσεις είναι ισότιμες, ότι η θρησκεία είναι στο ίδιο τσουβάλι με την επιστήμη ως προς το γνωσιολογικό τους περιεχόμενο και ότι στο τέλος-τέλος η Επιστήμη μπορεί ήσυχα να πεθάνει.

Μέχρι τώρα δεν πιστεύω ότι υπάρχει επιστημολογική θεωρία που να μπορεί να δώσει κάποια περιεκτική και τελεσίδικη απάντηση για το τι είναι η Επιστήμη, με έναν σχηματικό και ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟ τρόπο. Κυρίως γιατί λίγοι από τους επιστημολόγους έχουν συναίσθηση του τι είναι η Επιστήμη από πρακτική άποψη, του τι σημαίνει, δηλαδή, να κάνεις πειράματα και να σκαρώνεις μοντέλα και θεωρίες.